ҚР ЕК-нің 19-бабының қолданыстағы редакциясы түсініктемелермен.

Жұмыскер мен жұмыс беруші еңбек қатынастары субъектілері болып табылады.

Шетелдік заңды тұлға филиалының немесе өкілдігінің басшысы осы заңды тұлға атынан жұмыс берушінің барлық құқықтарын жүзеге асырады және барлық міндеттерін атқарады.

Қазақстан Республикасы Еңбек кодексінің 19 бабына түсініктеме

  1. Түсініктеме берілген мақалада қызметкер мен жұмыс беруші арасындағы еңбек қатынастарының субъектілері танылады. Оларға ерекше құқықтық меншік – нақты еңбек қатынастарының қатысушылары болуға мүмкіндік беретін құқықтық мәртебе берілген. Құқықтық мәртебенің мазмұны мен сипаттамасы бұл жағдайда тараптардың еңбек құқық субъектісін, олардың субъективті құқықтары мен заңды міндеттерін жүзеге асыру кепілдіктерін, сондай-ақ міндеттемелерді орындау жауапкершілігін қамтиды. Бұл элементтердің жиынтығы еңбек қатынастары субъектісі түсінігінің тұтас көрінісін береді.

Еңбек құқығының субъектілігі еңбек қатынастары субъектілерінің құқықтарға ие болу және заңды міндеттер алу мүмкіндігін білдіреді, яғни. нақты еңбек қатынастарының (еңбек қабілеттілігі) қатысушысы болу мүмкіндігі (мүмкіндігі) болуы. Сонымен қатар еңбек құқығы субъектілігі еңбек қатынастары субъектілерінің өз іс-әрекеттері арқылы еңбек құқықтық қатынастарында субъективті құқықтарға ие болу және заңды міндеттер алу қабілетін білдіреді (еңбек қабілеттілігі). Сонымен қатар, еңбек қатынастарының субъектілері үшін олардың бір мезгілде еңбек құқық қабілеттілігі мен әрекет қабілеттілігінің болуы тән. Басқаша айтқанда, құқық қабілеттілік – бұл заңға сәйкес еңбек қатынастарының субъектілері ғана иеленетін ерекше мүлік.

Еңбек қатынастары субъектілерінің субъективті құқықтары мен заңды міндеттерінің көлемі мен сипатына қарай жалпы және арнайы құқықтық мәртебе бөлінеді. Жалпы құқықтық мәртебеге Қазақстан Республикасының Конституциясынан, Қазақстан Республикасының Еңбек кодексінен және Қазақстан Республикасының еңбек туралы өзге де заңнамалық актілерінен тікелей туындайтын және еңбек қатынастарының әрбір субъектісі үшін бірдей субъективті құқықтар мен міндеттер жатады. . Заңнан туындайтын субъективтік құқықтар мен міндеттер әдетте заңдық деп аталады (нақты еңбек қатынастарының мазмұнынан туындайтын субъективті құқықтар мен міндеттерге қарағанда), өйткені олар еңбек қатынастары субъектілерінің құқықтық жағдайының негізін құрайды.

Ерекше құқықтық мәртебе еңбек қатынастары субъектілерінің жекелеген түрлерінің белгілерін көрсетеді. Жарғылық деңгейдегі жалпы субъективтік құқықтар мен міндеттер қызметкерлердің (мемлекеттік органдар, кәсіпорындар және т.б.) ерекше құқықтық мәртебесінде өзінің көрінісі мен нақтылануын табады. Арнайы еңбек заңнамасында бекітілген субъективті құқықтар мен міндеттер субъектілердің нақты еңбек қатынастарына қатысуының қажетті алғышарты болып табылады.

  1. Еңбек қатынастары шеңберінде азаматтар құқық субъектілері ретінде кәсіптік қызметтің сол немесе басқа түріне өздерінің қабілеттерін көрсетуге, өзін шығармашылық тұлға ретінде жүзеге асыруға мүмкіндік алады. Еңбек құқығы субъектісі бар азаматтар өздерінің еңбекке, кәсіпкерлік қызметке қабілеттерін белгілі бір ұйымдық-құқықтық нысандарда жүзеге асырады. Жалдамалы жұмысшылардың (жұмысшылардың), жеке кәсіпкерлердің, шетел азаматтарының өздерінің құқықтық мәртебесі бар.

Жұмысшылар еңбек қатынастарының субъектілері ретінде еңбек құқық субъектілігінің жалпы өлшемдеріне бағынады: жасы, ерік-жігері күшті, әлеуметтік. Бұл жағдайда біз адамның нақты жұмыс істеу қабілетін айтамыз, т.б. заңмен және тараптардың келісімімен белгіленген белгілі бір режимде жүйелі, реттелген жұмыс істеу қабілеті.

Жас критерийі азаматтардың еңбек заңдылығын белгілі бір жастың басталуымен байланыстырады. Төменгі шектері Қазақстан Республикасының Еңбек кодексінде белгіленетін жас еңбекке қабілетті жас деп танылады. Өзінің сипаты бойынша немесе оны жүзеге асырудың басқа да жағдайлары бойынша кәмелетке толмаған адамның денсаулығына, имандылығына немесе қауіпсіздігіне зиян келтіруі мүмкін жұмысқа орналасудың ең төменгі жасы 16 жас, ал кейбір жағдайларда 15 жас және одан да ерте болып белгіленеді (бапты қараңыз). 30 Қазақстан Республикасының Еңбек кодексі). Мемлекеттiк қызметке кiретiн адамдар, егер мемлекеттiк қызметшiлер лауазымдарының тиiстi санаттарына қатысты республиканың заңнамасында өзгеше белгiленбесе, кемiнде 18 жаста болуы керек (1-тармақтың 2-тармағы). 13 «Мемлекеттік қызмет туралы» Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 23 шілдедегі N 453 Заңы (Казахстанская правда, 1999 ж. 6 тамыз). Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 7 қазандағы № 1 Заңы.

Еріктік критерий адамның ерікті еңбек қабілетінің ерекшеліктерімен байланысты. Психикалық ауру және азаматтың ерікті қабілетіндегі басқа да кемшіліктер оның еңбек міндеттерін саналы түрде орындауына және мінез-құлқын бақылауына кедергі жасайды. Психикалық ауруына және ақыл-ойының кемістігіне байланысты сот әрекетке қабілетсіз деп таныған адам еңбек қатынастарының субъектісі бола алмайды.Әлеуметтік критерий барлық азаматтар үшін тең еңбек тұлғасын орнатумен байланысты. Қазақстан Республикасының Еңбек кодексінде еңбекке қабілетті азаматтардың барлығына кәсіп, кәсіп пен жұмыс таңдауда тең мүмкіндіктер белгіленген. Жынысына, нәсіліне, ұлтына, дінге көзқарасына және т.б. байланысты қандай да бір құқықтарды тікелей немесе жанама шектеуге немесе жұмысқа орналасуда тікелей немесе жанама артықшылықтарды белгілеуге жол берілмейді.

  1. Қазақстан Республикасындағы экономикалық реформа және нарықтық қатынастардың дамуы кәсіпкерлік қызметпен айналысатын азаматтардың еңбек құқық субъектісін заңмен анықтау қажеттілігін туғызды. Кәсіпкерлік – жеке меншікке (жеке кәсіпкерлік) негізделген тауарларға (жұмыстарға, қызметтерге) сұранысты қанағаттандыру арқылы таза табыс алуға бағытталған азаматтар мен олардың бірлестіктерінің қолданыстағы заңнама шеңберіндегі шаруашылық және өзге де қызметі. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінде және Қазақстан Республикасының өзге де заңнамалық актілерінде көзделген жағдайларды қоспағанда, азаматтардың кәсіпкерлік қызметпен заңды тұлға құрмай айналысуға құқығы бар. Жеке кәсiпкерлердi мемлекеттiк тiркеу айқын сипатта болады және жеке кәсiпкер ретiнде тiркеуден тұрады.

а) қызметкерлердің еңбегін тұрақты негізде пайдалануға;

б) Қазақстан Республикасының заңнамалық актiлерiнде жеке тұлғалар үшiн белгiленген жылдық жиынтық табыстың салық салынбайтын сомасынан асатын мөлшерде салық заңнамасына сәйкес есептелген кәсiпкерлiк қызметтен жылдық жиынтық табысы болуы.

Көрсетілген жеке кәсіпкерлердің мемлекеттік тіркеусіз қызметіне тыйым салынады. Егер жеке кәсіпкер лицензиялануға жататын қызметті жүзеге асырса, оның мұндай қызметті жүзеге асыру құқығына лицензиясы болуы талап етіледі (ҚР Азаматтық кодексінің 19-бабы).

  1. Еңбек қатынастарының субъектісі шетел азаматтары болуы мүмкін. Бірлескен кәсіпорындардың ашылуына, республика экономикасына шетел капиталының инвестициялануына және т.б. байланысты шетелдік азаматтарды келісім-шарт бойынша жұмысқа тарту тәжірибесі кеңінен тарады. Сонымен қатар, бұл республика аумағында уақытша тұратын және елшіліктер мен өкілдіктерді қамтамасыз етумен байланысты емес функцияларды орындайтын басқа мемлекеттердің жұмыс істейтін азаматтары болуы мүмкін. Шетелдік қатысуы бар кәсіпорынның штатына, оның әкімшілігіне, бақылау кеңесінің мүшелеріне шетел азаматтары кіруі мүмкін. Шетелдік қатысуы бар кәсіпорынның шетелдік жұмыскерлерінің жалақысы, демалыстары, зейнетақылары мәселелері олардың әрқайсысымен жасалған еңбек шартында шешілуге ​​тиіс. Шетелдік азаматтардың еңбек құқығы субъектісі Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 19 маусымдағы № 5 Заңымен реттеледі.

№ 149 «Халықты жұмыспен қамту туралы» (11-бап) (Ведомости, 2001 ж. N 3, 18-бап), «Инвестициялар туралы» Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 8 қаңтардағы № 373 Заңы (Ведомости, 2003 ж.) , № 1–2, 4-бап). Бұл ретте, Қазақстан Республикасы еңбек заңнамасының мiндеттi нормалары қолданылатын мәселелерге шетелдiк заңнама қолданылмайды. Қосымша мәліметтер алу үшін абзацтарға түсініктемені қараңыз. 4) бап. 26 ҚР ТК.

  1. Жұмыс берушiлердiң еңбек құқық субъектiлiгi оларды мемлекеттiк тiркеу кезiнен бастап туындайды. Дәл осы тәртіппен (тіркеумен) жұмыс берушінің еңбек қатынастарының субъектісі ретіндегі белгілері байланысты.Өз қызметінің негізгі мақсаты ретінде пайданы көздейтін коммерциялық ұйымдар тек мемлекеттік кәсіпорын, шаруашылық серіктестік, бірлескен кәсіпорын нысанында құрылуы мүмкін. -акционерлік қоғам, өндірістік кооператив. Пайда алу мақсатын көздемейтін және алынған пайданы қатысушылар арасында бөлмейтін ұйымдар мекеме, қоғамдық бірлестік, акционерлік қоғам, тұтыну кооперативі, қоғамдық қор, қоғамдық бірлестіктер нысанында құрылуы мүмкін. діни бірлестіктер және заң актілерінде көзделген өзге де нысанда (Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 34-бабы).
  1. Мемлекеттiк кәсiпорындардың құқықтық жағдайы «Мемлекеттiк кәсiпорын туралы» Қазақстан Республикасы Президентiнiң 1995 жылғы 19 маусымдағы № 2335 заң күшi бар Жарлығымен (Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесiнiң Жаршысы) айқындалады. Қазақстан, 1995 ж. N 9-10, 66-бап). Кәсіпорынның құрылтай құжаты оның құрылтайшысы (уәкілетті орган) бекіткен Жарғы болып табылады. Жарғыда кәсіпорынның қызметкерлерді жұмысқа қабылдау және жұмыстан босату, қызметкерлердің жұмысын ұйымдастыру, кәсіпорын мен құрылтайшы (уәкілетті орган), кәсіпорын әкімшілігі мен оның еңбек ұжымы арасындағы қарым-қатынасты анықтау жөніндегі өкілеттіктері қарастырылған. Кәсіпорынның заңды тұлға ретіндегі органы оның басшысы болып табылады, оны уәкілетті орган тағайындайды және оған есеп береді. Кәсіпорын басшысының құқықтық мәртебесінің өзіндік ерекшеліктері бар. Бір жағынан ол қызметкер. Бұл ретте уәкілетті орган кәсіпорын басшысымен еңбек қатынастарын Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасына сәйкес еңбек шартын жасасу арқылы анықтайды. Екінші жағынан, кәсіпорын басшысы басқару функцияларын орындайды және осыған байланысты өкілеттіктерге ие. Ол бұйрық бірлігі қағидаттарында әрекет етеді және кәсіпорынның жарғысында және қолданыстағы заңнамада айқындалған құзыретіне сәйкес кәсіпорын қызметінің барлық мәселелерін дербес шешеді, барлық қызметкерлер орындауы міндетті бұйрықтар шығарады және нұсқаулар береді; кәсіпорын қызметкерлерін жұмысқа қабылдайды және жұмыстан босатады, көтермелеу шараларын қолданады және оларға жаза қолданады. Осыған байланысты, еңбек шартында еңбек заңнамасында белгіленген шарттардан басқа,
  2. Еңбек қатынастарының субъектісі өндірістік кооператив болып табылады. Оның құқықтық мәртебесі Қазақстан Республикасы Президентінің «Өндірістік кооператив туралы» 1995 жылғы 5 қазандағы № 2486 заң күші бар Жарлығымен (Ведомости, 1996 ж. N 14, 274-бап) айқындалған. Өндірістік кооператив – азаматтардың бірлескен кәсіпкерлік қызмет үшін мүшелік негізінде, жеке еңбек қатысуына және оның мүшелерінің мүліктік жарналарды (пайларды) біріктіруіне негізделген ерікті бірлестігі. Өндірістік кооперативтің құрамына оның мүшелері мен қызметкерлердің еңбек ұжымы кіреді, т.б. еңбек шарты бойынша кооперативте жұмыс істейтін адамдар. Өндірістік кооператив мүшелерінің құқықтары мен міндеттері осы коммерциялық ұйымның құқықтық жағдайының мазмұнының ерекшеліктерімен анықталады. Еңбектің тығыз үйлесімі бар, ұйымдық және мүліктік қатынастар. Осылайша, өндірістік кооператив мүшесі құрылтай құжаттарында белгіленген тәртіппен кооперативтің істерін басқаруға қатысуға құқылы; кооперативтiң басқару органдарын сайлауға және оларға сайлануға, кооперативтiң қызметiн жетiлдiру, оның органдары мен лауазымды адамдарының жұмысындағы кемшiлiктердi жою жөнiнде ұсыныстар енгiзуге; кооперативтің қызметі туралы толық ақпарат алуға, оның ішінде бухгалтерлік және басқа құжаттамамен танысуға; пайданы бөлуге қатысу; егер құрылтай құжаттарында өзгеше көзделмесе, кооператив мүшелерiнiң оның қызметiне енбек қатысуына сәйкес бөлiнетiн пайданың үлесiн алуға; еңбекақы түрінде немесе кооператив белгілеген өзге нысанда өз еңбегі үшін ақы алуға; демалу, әлеуметтік қамсыздандыру және сақтандыру және т.б. Өндірістік кооператив мүшелерінің міндеттеріне келетін болсақ, олар құрылтай құжаттарында көзделген талаптарға сәйкес келуге тиіс; кооперативтің жалпы жиналысының, сайланбалы басқару органдарының құзыретіне сәйкес қабылданған шешімдерін орындауға; кооперативтің құрылтай құжаттарында белгіленген тәртіпте, тәртіпте және мөлшерде мүліктік жарналар енгізуге; кооператив қызметiне жеке еңбек қатысуын жүзеге асыруға; өндірістік және еңбек тәртібін, еңбекті қорғау және қауіпсіздік техникасы ережелерін және т.б. сақтауға. Жалдамалы еңбек адамдары кооператив қызметкерлерінің еңбек ұжымын құрайды. Олармен еңбек шарты еңбек заңнамасымен реттеледі. онда олар құрылтай құжаттарында көзделген талаптарға сәйкес келуге тиіс; кооперативтің жалпы жиналысының, сайланбалы басқару органдарының құзыретіне сәйкес қабылданған шешімдерін орындауға; кооперативтің құрылтай құжаттарында белгіленген тәртіпте, тәртіпте және мөлшерде мүліктік жарналар енгізуге; кооператив қызметiне жеке еңбек қатысуын жүзеге асыруға; өндірістік және еңбек тәртібін, еңбекті қорғау және қауіпсіздік техникасы ережелерін және т.б. сақтауға. Жалдамалы еңбек адамдары кооператив қызметкерлерінің еңбек ұжымын құрайды. Олармен еңбек шарты еңбек заңнамасымен реттеледі. онда олар құрылтай құжаттарында көзделген талаптарға сәйкес келуге тиіс; кооперативтің жалпы жиналысының, сайланбалы басқару органдарының құзыретіне сәйкес қабылданған шешімдерін орындауға; кооперативтің құрылтай құжаттарында белгіленген тәртіпте, тәртіпте және мөлшерде мүліктік жарналар енгізуге; кооператив қызметiне жеке еңбек қатысуын жүзеге асыруға; өндірістік және еңбек тәртібін, еңбекті қорғау және қауіпсіздік техникасы ережелерін және т.б. сақтауға. Жалдамалы еңбек адамдары кооператив қызметкерлерінің еңбек ұжымын құрайды. Олармен еңбек шарты еңбек заңнамасымен реттеледі. кооперативтің құрылтай құжаттарында белгіленген; кооператив қызметiне жеке еңбек қатысуын жүзеге асыруға; өндірістік және еңбек тәртібін, еңбекті қорғау және қауіпсіздік техникасы ережелерін және т.б. сақтауға. Жалдамалы еңбек адамдары кооператив қызметкерлерінің еңбек ұжымын құрайды. Олармен еңбек шарты еңбек заңнамасымен реттеледі. кооперативтің құрылтай құжаттарында белгіленген; кооператив қызметiне жеке еңбек қатысуын жүзеге асыруға; өндірістік және еңбек тәртібін, еңбекті қорғау және қауіпсіздік техникасы ережелерін және т.б. сақтауға. Жалдамалы еңбек адамдары кооператив қызметкерлерінің еңбек ұжымын құрайды. Олармен еңбек шарты еңбек заңнамасымен реттеледі.
  3. Заңды тұлға құқығы берілген қоғамдық, діни және басқа да ұйымдар жұмыс берушілер ретінде әрекет етеді. Бұл ұйымдардың еңбек құқық субъектілігі олардың жарғыларынан және қолданыстағы заңнамалардан туындайтын белгілі бір белгілерге ие. Осылайша, қоғамдық бірлестіктердің құқықтық мәртебесі «Қоғамдық бірлестіктер туралы» Қазақстан Республикасының 1996 жылғы 31 мамырдағы № 3 Заңымен (Ведомости, 1996 ж. № 8–9, 234-бап), Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексімен айқындалады. Қазақстан Республикасы (106-бап) және т.б. бірлестіктер ұйымдық мәселелермен (қызметінің мақсаттары мен негізгі бағыттары, құрылу тәртібі, басқару органдарының құзыреті мен өкілеттік мерзімдері және т.б.) еңбек құқығы субъектісі анықталады; қызметкерлердің штаттық (ақылы) құрамын, еңбекақы қорын және т.б. бекіту тәртібі қарастырылған. Қоғамдық бірлестіктер аппаратының қызметкерлеріне еңбек заңнамасы, сондай-ақ әлеуметтік қамсыздандыру және сақтандыру туралы заңнама қолданылады. Дәл осындай тәртіп саяси партиялар, коммерциялық емес ұйымдар, ауыл шаруашылығы серіктестіктері және олардың бірлестіктері (одақтары) аппараттарының штаттық қызметкерлеріне және т.б.

Дiни бiрлестiктер, олар құрған кәсiпорындар мен мекемелер азаматтарды мiндеттi түрде еңбек шартын жасаса отырып, қызметкерлерге жұмысқа алуға құқылы. Еңбек жағдайлары, сыйақы төлеу тәртібі мен мөлшері тараптардың келісімімен белгіленеді және еңбек шартында белгіленеді. Дiни бiрлестiктерде, олардың кәсiпорындарында және мекемелерде еңбек шарты бойынша жұмыс iстейтiн адамдарға мемлекеттiк және қоғамдық кәсiпорындардың (мекемелердiң, ұйымдардың) қызметкерлерiмен тең негiзде еңбек заңнамасы, салық салу тәртiбi қолданылады. Дiни бiрлестiктерде, олардың кәсiпорындарында және мекемелерiндегi жұмыстан азаматтардың, соның iшiнде, дiни қызметкерлердiң алатын табысына салық салу мемлекеттiк кәсiпорындардың, мекемелер мен ұйымдардың қызметкерлерi үшiн белгiленген ставкалар бойынша жүзеге асырылады (Қазақстан Республикасының 15 қаңтардағы Заңының 20-бабы). , 1992 ж.

  1. Құқықтық мәртебесі бойынша мемлекеттік органдар еңбек қатынастарының ерекше субъектілері болып табылады. Мемлекеттік органдардың еңбек құқығы субъектісі олар құрылған кезден бастап туындайды. Мемлекеттік органдардың кадрлық құрамы біркелкі емес. Қызметкерлердің үш тобы бар:
  • басқару органының мүшелері;
  • органның құрылымдық бөлімшелерінде негізгі қызметті жүзеге асыру;
  • көмекші құрам.

Көбінесе олар командалық, жедел және қызмет көрсетуші персонал деп аталады. Қызметкерлер лауазымдарының бірыңғай номенклатурасында жұмыс сипатына қарай мыналар бөлінеді: басшылар, мамандар және техникалық орындаушылар.

Ең алдымен, мемлекет атынан кәсіби негізде басқару қызметін атқаратын 1 және 2 топтағы тұлғалар санатын бөліп көрсету қажет. Мемлекеттік қызмет азаматтардың еңбек қызметінің бір түрі, сондықтан еңбекті қоғамдық ұйымдастырудың жалпы принциптеріне негізделеді. Мемлекеттік қызмет – мақсатты, қоғамдық пайдалы, объективті қажетті және ұйымдық түрде ресімделген басқарушы персоналдың өз еңбек объектісі бар қызметі. Мемлекеттік органдарда басқарушы кадрларды іріктеудің белгілі бір әдістері әзірленді, басқарушылық еңбекті кооперациялау және бөлу, лауазымды адамдар арасында басқару функциялары мен өкілеттіктерін бөлу, мемлекеттік және еңбек тәртібін қамтамасыз ету, бірлескен жұмыс процесін басқару тетігі әзірленді. шарттарды белгілеу, мемлекеттік органдардың қалыпты жұмыс істеуін қамтамасыз ету. Бұл аспектіде мемлекеттік қызмет еңбек құқығының жалпы нормаларына негізделеді.

Сонымен бірге мемлекеттік қызмет өзіне тән ерекше белгілерімен (мемлекеттің міндеттерімен және функцияларымен байланысы, басқару функцияларын жүзеге асыруы, мемлекеттік билік және т.б.) сипатталады. Бұл мәселелердің барлығы құқықтың басқа салаларының нормаларымен (ең алдымен әкімшілік) реттеледі. Демек, мемлекеттік қызметшілердің еңбек қатынастары еңбек заңнамасының нормаларымен қатар «Мемлекеттік қызмет туралы» Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 23 шілдедегі N 453 Заңымен де реттеледі. Атап айтқанда, мемлекеттік органның бірінші басшысын мемлекеттік немесе мемлекеттік органның тиісті лауазымды адамы қызметке тағайындайды және қызметтен босатады. Басшы мемлекеттік органға жүктелген функциялар мен өкілеттіктердің орындалуына дербес жауапты болады. Басшы өз құзыретіне сәйкес мемлекеттік орган аппаратының қызметкерлерін қызметке тағайындайды және қызметтен босатады; қызметкерлерге белгіленген тәртіпте жаза қолданады және өзге де өкілеттіктерді жүзеге асырады. Мемлекеттік органның еңбек заңдылығын оның басшысы жүзеге асыратынын байқау қиын емес.

Жеке мемлекеттік органдардың құзыретінің ерекшеліктерін ескере отырып, олардың қызметкерлерінің еңбек жағдайлары белгіленеді. Атап айтқанда, ішкі істер, прокуратура, қорғаныс және басқа да органдар қызметкерлерінің еңбек қатынастары еңбек заңнамасымен және мемлекеттік қызмет туралы заңнамамен реттеледі; Дипломатиялық қызмет персоналының еңбек қатынастары «Дипломатиялық қызмет туралы» Қазақстан Республикасының 2002 жылғы 7 наурыздағы N 299 Заңында көзделген ерекшеліктер ескеріле отырып, еңбек заңнамасымен, мемлекеттік қызмет туралы заңнамамен реттеледі. Қазақстан Республикасы» (Ведомости, 2002 ж. N 5, 51-бап); Қылмыстық-атқару жүйесі органдары қызметкерлерінің еңбек қатынастары еңбек заңнамасымен, мемлекеттік қызмет туралы заңнамамен және Қазақстан Республикасының 2002 жылғы 18 наурыздағы N 304 «ҚР органдары туралы» Заңында көзделген ерекшеліктер ескеріле отырып реттеледі. әділдік» (Ведомости, 2002 жылғы № 6, б. 67) т.б.

Мемлекеттік органдарға техникалық қызмет көрсететін және олардың жұмыс істеуін қамтамасыз ететін қызметкерлер лауазымдарының үшінші тобына келетін болсақ (зертханашылар, стенографтар, редакторлар және т.б.), олар заңға сәйкес мемлекеттік қызметшілер болып табылмайды (қараңыз: Үкімет қаулысы . Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 30 желтоқсандағы N 2021 «Мемлекеттік органдарға қызмет көрсетуді жүзеге асыратын және олардың олардың жұмыс істеуін қамтамасыз ететін және азаматтық қызметшілер болып табылмайтын қызметкерлер лауазымдарының тізбесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы 1999 жылғы № 58, 1-бап. 576). Қазақстан Республикасының Еңбек кодексіне сәйкес олар мемлекеттік қызметшілер қатарына жатқызылады (25-тарау).

  1. Өнердің екінші бөлімі. Қазақстан Республикасының Еңбек кодексінің 19-бабында шетелдік заңды тұлғаның филиалы немесе өкілдігі басшысының еңбек заңды тұлғасы нақты анықталған. Өйткені, Қазақстан аумағында шетелдік ұйымдардың көптеген филиалдары мен өкілдіктері өндірістік қызметін жұмыс күшін пайдалана отырып жүзеге асырады. Осыған сәйкес олар жұмысшыларды жұмысқа қабылдау және жұмыстан босату, еңбек жағдайларын орнату және т.б. мәселелерін шешеді. Демек, Қазақстан Республикасының Еңбек кодексінде істің нақты жағдайы бекітілген, атап айтқанда, филиал немесе өкілдік басшысы шетелдік заңды тұлға атынан жұмыс берушінің барлық құқықтарын жүзеге асырады және барлық міндеттерін орындайды. Бұл норманың практикалық маңызы зор, атап айтқанда, еңбек даулары, қауіпсіздік пен еңбекті қорғауды мемлекеттік қадағалау және бақылау жөніндегі қатынастар және т.б.
  2. Еңбек қатынастары субъектілерінің құқықтық жағдайы оны жүзеге асыру механизмімен толықтырылады. Құқықтық мәртебенің мазмұнына еңбек құқық субъектісі, заңмен белгіленген және арнайы құқықтар мен міндеттерден басқа, осы құқықтар мен міндеттердің орындалуын қамтамасыз ететін құқықтық кепілдіктер, міндеттемелерді орындамағаны үшін жауапкершілік жатады. Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес (13-бап) әркімнің өзінің заңды тұлғасын тануға және өз құқықтары мен бостандықтарын заңға қайшы келмейтін барлық тәсілдермен қорғауға құқығы бар.

Құқықтық кепілдіктер өзінің мақсатымен, мазмұнымен және еңбек қатынастары субъектілерінің субъективті құқықтары мен міндеттерін қамтамасыз ету әдістерімен ерекшеленеді. Құқықтық кепілдіктерді сипаттаудың маңызды аспектісі қызметкерлер өкілдерінің (соның ішінде кәсіподақтардың) еңбек жағдайларын орнатуға және қызметкерлердің заңды құқықтары мен мүдделерін қорғауға тікелей қатысуы болып табылады. Мысалы, кепілдіктер қатарында жұмыссыздықтан әлеуметтік қорғау, уәкілетті органдардың делдалдық тәртібімен жұмыс таңдауға және жұмысқа орналасуға жәрдемдесу («Халықты жұмыспен қамту туралы» Қазақстан Республикасының 2001 жылғы 23 қаңтардағы № 149 Заңының 5-бабы). «); әркімнің өзінің еңбек құқықтарын жүзеге асыруға тең мүмкіндіктері бар; жасына, нәсіліне, ұлтына, тіліне және басқа да мән-жайларға қарай ешкімнің еңбек құқықтары шектелуі немесе оларды жүзеге асыруда қандай да бір артықшылықтар алынуы мүмкін емес; қызметкердің іскерлік қасиеттерімен және оның жұмысының нәтижесімен байланысты. Бұл жұмысшылардың ешбір кемсітусіз бірдей жұмыс үшін тең ақы алу құқығына да қатысты. Бұл қазақстандық және шетелдік жұмысшыларға бірдей еңбекақы төлеуге де қатысты. Кемсітуге ұшыраған адамдардың еңбек құқықтарын сот арқылы қорғау қарастырылған.

Орталық атқарушы органдардағы мемлекеттік қызметтің бос мемлекеттік әкімшілік лауазымдарына орналасуға арналған конкурстарға қатысатын Қазақстан Республикасының азаматтары конкурс комиссияларының шешімдеріне шағым жасауға құқылы. Мұндай жағдайларда теріс шешім алған кандидаттар конкурс комиссиясының шешіміне мемлекеттік қызмет істері жөніндегі уәкілетті органға немесе оның аумақтық бөлімшесіне немесе сотқа шағымдануға құқылы (қараңыз: Мемлекеттік қызмет істері жөніндегі уәкілетті органға немесе оның аумақтық бөлімшесіне конкурс өткізу қағидаларының II бөлімін қараңыз). бос әкімшілік мемлекеттік лауазым // Казахстанская правда, 11 желтоқсан 1999 ж.).

Мемлекет кәсіпкерлік қызмет еркіндігіне кепілдік береді, оны қолдау мен қорғауды қамтамасыз етеді. Осылайша, кәсіпкерлердің құқықтары кәсіпкерлік қызметті ешкімнің рұқсатынсыз (лицензияланатын қызмет түрлерін қоспағанда) жүзеге асыру мүмкіндігімен қамтамасыз етіледі; бір тіркеуші органда кәсіпкерлікті тіркеудің ең қарапайым тәртібі; мемлекеттік органдар жүзеге асыратын кәсіпкерлік қызметті тексеруді шектеу; кәсіпкерлік қызметті тек сот шешімімен мәжбүрлеп тоқтату және т.б. (ҚР АК 10-бап).

Жеке және заңды тұлғалар өз құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау мақсатында мемлекеттік органдарға және лауазымды адамдарға ұсыныстармен, арыздармен, шағымдармен, жауаптар мен сұраулармен жүгінуге құқылы (Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 12 қаңтардағы N 221 Заңын қараңыз). «Жеке және заңды тұлғалардың өтініштерін қарау тәртібі туралы».

Субъективтік құқықтар мен міндеттерді жүзеге асыру кепілдіктері және міндеттемелерді орындау жауапкершілігі еңбек қатынастары субъектілерінің құқықтық мәртебесіне нақты еңбек қатынастарын орнатуда және одан әрі қолдауда белгілі бір тұрақтылық береді. Бұл заңнамада қарастырылған кепілдіктер, бір жағынан, еңбек қатынастары субъектілерінің өздеріне жүктелген құқықтары мен міндеттерін жүзеге асыру жөніндегі белсенді іс-әрекеттерін ынталандыруымен, ал екінші жағынан, еңбек міндеттерін орындамағаны үшін санкциялар белгілеуімен қамтамасыз етіледі. өз міндеттерін орындау немесе тиісінше орындамау. Мысалы, еңбек шартын заңсыз бұзу, жұмысқа қайта алу туралы сот шешімін орындамау, сондай-ақ азаматтардың құқықтары мен заңды мүдделеріне елеулі зиян келтірген еңбек заңнамасын өзге де бұзушылықтар;

  1. баптың 2-тармағы. Қазақстан Республикасының Еңбек кодексінің 19-бабында қызметкерлер мен жұмыс берушілердің өкілдігі институты қарастырылған. Өкілдік – бір тараптың (өкілдің) екінші тараптың (қызметкерлердің немесе жұмыс берушілердің) атынан заңды мәні бар әрекеттерді жасайтын (еңбек және ұжымдық шарттар жасасады, еңбек дауларына қатысады және т. еңбек қатынастарын және еңбектен туындайтын қатынастарды тоқтату. Жеке және заңды тұлғалар қызметкерлер мен жұмыс берушілердің мүдделерінің өкілдері ретінде әрекет ете алады. Бұл жағдайда олар еңбек құқығының субъектілеріне айналады және осылайша заңды тұлғаға ие болуы керек.

Кәсiпорын (мекеме, ұйым) қызметкерлерiнiң мүдделерiн кәсiподақтар және олардың бiрлестiктерi немесе Қазақстан Республикасының Еңбек кодексiнде көзделген жағдайларда қызметкерлер сайлайтын олардың өкiлдерi бiлдiре алады. Бастауыш кәсіподақ ұйымдарының кәсіподақ комитеттерінің өкілеттіктері «Кәсіподақтар туралы» 1993 жылғы 9 сәуірдегі Қазақстан Республикасының Заңымен (Ведомости, 1993 ж. № 8, 200-бап; 1995 ж. № 20, 200-бап) айқындалады. 121, 2002 ж. № 16, 1-бап), кәсіподақтардың жарғылары, салалық, өңірлік келісімдер және ұжымдық шарттар. Бірлесу бостандығы және жұмысшылар өкілдерінің ұйымдасу және ұжымдық келіссөздер жүргізу құқығын қорғау № 87, 98 және 135 Конвенцияларда қамтылған. ХЕҰ барлық мүше мемлекеттер, тіпті егер олар оның Конвенцияларын ратификацияламаса да, негізгі деп танылғанын мәлімдейді. принциптері мен құқықтары, міндеттемесі бар,

Жұмыс берушінің мүддесін кәсіпорынның (мекеменің, ұйымның) басшысы немесе ол уәкілеттік берген адамдар қорғайды. Әлеуметтік әріптестік саласында жұмыс берушілердің мүдделерін жұмыс берушілердің тиісті бірлестіктері қорғайды.

Түсініктеме берілген мақаланың негізгі мағынасы мынада: жеке және заңды тұлғалар қызметкерлердің немесе жұмыс берушілердің мүдделерін өздеріне берілген өкілеттіктер шегінде ғана білдіре алады, яғни. мәселелер мен өкілеттіктердің алдын ала белгіленген ауқымында.

Өкілге берілген өкілеттіктер қызметкерлердің немесе жұмыс берушінің атынан құқықтық қатынастарға түсетін өкіл үшін де міндетті болып табылады, өйткені өкілеттіксіз немесе өкілеттік шегінен тыс өкілдік құқықтық салдар тудыруы мүмкін емес.

Құқықтық қатынас ретінде өкілдік келесі заңды фактілердің (әрекеттердің) негізінде туындайды:

а) заң немесе өзге де нормативтік құқықтық акт (мысалы, Қазақстан Республикасының Еңбек кодексі, «Кәсіподақтар туралы» Заң және т.б.); б) еңбек шарты, ұжымдық шарт, келісім;

в) өкілдік қатынастарды белгілейтін соттың шешімі; г) құрылтай құжаттары;

д) сенімхат.

ҚР ЕК 19-бабына жаңа түсініктеме

Қазақстан Республикасы Еңбек кодексінің 19-бабында еңбек қатынастарының субъектілері, яғни еңбек шартын жасасу негізінде еңбек қатынастарына түсетін қатысушылар анықталған. Бұл бапта еңбек қатынастарының субъектілері қызметкер мен жұмыс беруші болып табылады деп көрсетілген.

Қызметкер – еңбек шарты негізінде осы шартта көзделген белгілі бір жұмыстарды орындайтын және ол үшін жалақы алатын жеке тұлға. Қызметкер еңбек заңнамасында және еңбек шартында айқындалған құқықтар мен міндеттерге ие болады.

Жұмыс беруші – еңбек шарты негізінде қызметкерлерді белгілі бір жұмыстарды орындауға тартатын және оларға заңнамада және ұжымдық шартта көзделген еңбек жағдайларын қамтамасыз етуге, сондай-ақ жалақы төлеуге міндеттенетін жеке немесе заңды тұлға, дара кәсіпкер.

Мақалада шетелдік заңды тұлғаның филиалы немесе өкілдігі басшысының лауазымы да нақтыланады. Бұл ретте мұндай филиалдың немесе өкілдіктің басшысы осы шетелдік заңды тұлғаның атынан жұмыс берушінің барлық құқықтарын жүзеге асырады және барлық міндеттерін орындайды. Бұл филиалдың немесе өкілдіктің басшысы еңбек қатынастарында жұмыс берушінің өкілі ретінде әрекет етеді және шетелдік заңды тұлғаның мүддесі үшін Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасының сақталуына жауапты екенін білдіреді.

Осы мақалаға түсініктемеде еңбек қатынастарындағы қызметкер мен жұмыс берушінің рөлдерін шектеудің маңыздылығы атап өтіледі, сондай-ақ еңбек қатынастары контекстіндегі шетелдік заңды тұлғалардың филиалдары мен өкілдіктері басшыларының ұстанымы айқындалады.