ҚР ЕК-нің 23-бабының қолданыстағы редакциясы түсініктемелермен.

1. Жұмыс берушінің:

1) жұмысқа қабылдау кезінде таңдау еркіндігіне;

2) жұмыскерлермен еңбек шарттарын осы Кодексте белгіленген тәртіппен және негіздер бойынша өзгертуге, толықтыруға, тоқтатуға және бұзуға;

3) өз өкілеттігі шегінде жұмыс берушінің актілерін шығаруға;

4) өз құқықтары мен мүдделеріне өкілдік ету және оларды қорғау мақсатында бірлестіктер (қауымдастықтар, одақтар) құруға және оларға кіруге;

5) жұмыскерлерден еңбек, ұжымдық шарттар талаптарының, еңбек тәртіптемесі қағидаларының және жұмыс берушінің басқа да актілерінің орындалуын талап етуге;

6) осы Кодексте көзделген жағдайларда және тәртіппен жұмыскерлерді көтермелеуге, оларға тәртіптік жазалар қолдануға, жұмыскерлерді материалдық жауаптылыққа тартуға;

7) еңбек міндеттерін атқару кезінде жұмыскер келтірген нұқсанды өтетуге;

8) еңбек саласындағы өзінің құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау мақсатында сотқа жүгінуге;

9) жұмыскерге сынақ мерзімін белгілеуге;

10) осы Кодекске сәйкес жұмыскерлерді кәсіптік даярлауды, қайта даярлауды және олардың біліктілігін арттыруды қамтамасыз етуге;

11) осы Кодекске сәйкес жұмыскерді оқытуға байланысты өз шығындарын өтетуге;

12) жеке еңбек дауын қарау үшін осы Кодексте көзделген тәртіппен реттілігімен келісу комиссиясына, сотқа жүгінуге;

13) еңбек шарттарын есепке алудың бірыңғай жүйесінен үміткерлердің (олардың алдын ала келісімімен) және жұмыскерлердің еңбек қызметі туралы мәліметтерді алуға құқығы бар.

2. Жұмыс беруші:

1) Қазақстан Республикасы еңбек заңнамасының, келісімдердің, ұжымдық, еңбек шарттарының, өзі шығарған актілердің талаптарын сақтауға;

2) жұмысқа қабылдау кезінде осы Кодексте белгіленген тәртіппен және жағдайларда жұмыскерлермен еңбек шарттарын жасасуға;

3) жұмысқа қабылдау кезінде осы Кодекстің 32-бабына сәйкес еңбек шартын жасасу үшін қажетті құжаттарды талап етуге;

4) жұмыскерге еңбек шартында келісілген жұмысты ұсынуға;

5) жұмыскерге Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерінде, еңбек, ұжымдық шарттарда, жұмыс берушінің актілерінде көзделген жалақы мен өзге де төлемдерді уақтылы және толық мөлшерде төлеуге;

6) жұмыскерді ұжымдық шартпен, келісу комиссиясының жұмысы туралы келісіммен (бар болған кезде), еңбек тәртіптемесі қағидаларымен, жұмыс берушінің жұмыскердің жұмысына (еңбек функциясына) тікелей қатысы бар өзге де актілерімен және осы Кодексте көзделген жағдайларда жұмыс берушінің басқа да актілерімен жеке-дара немесе оларды курьерлік пошта байланысы, пошта байланысы, факсимильді байланыс, электрондық пошта және өзге де ақпараттық-коммуникациялық технологиялар арқылы жіберу жолымен таныстыруға;

7) жұмыскерлер өкілдерінің ұсыныстарын қарауға және жұмыскерлердің өкілдеріне ұжымдық келіссөздер жүргізу, ұжымдық шарттар жасасу, сондай-ақ олардың орындалуын бақылау үшін қажетті толық және анық ақпарат беруге;

8) осы Кодексте белгіленген тәртіппен ұжымдық келіссөздер жүргізуге, ұжымдық шарт жасасуға;

9) жұмыскерлерге Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасына, еңбек, ұжымдық шарттарға сәйкес еңбек жағдайларн қамтамасыз етуге;

10) жұмыскерлерді жабдықпен, аспаптармен, техникалық құжаттамамен және еңбек міндеттерін атқару үшін қажетті өзге де құралдармен өз қаражаты есебінен қамтамасыз етуге;

11) Қазақстан Республикасының халықты жұмыспен қамту туралы заңнамасының талаптарына сәйкес жұмыспен қамту мәселелері жөніндегі уәкілетті органға ақпарат беруге;

12) мемлекеттік еңбек инспекторларының нұсқамаларын орындауға;

13) егер жұмысты жалғастыру жұмыскердің және өзге де адамдардың өміріне, денсаулығына қауіп төндіретін болса, жұмысты тоқтата тұруға;

14) жұмыскерлерді міндетті әлеуметтік сақтандыруды жүзеге асыруға;

15) жұмыскер еңбек (қызметтік) міндеттерін атқарған кезде оны жазатайым оқиғалардан сақтандыруға;

16) жұмыскерге жыл сайынғы ақы төленетін еңбек демалысын беруге;

17) жұмыскерлердің еңбек қызметін растайтын құжаттардың және оларды зейнетақымен қамсыздандыруға және міндетті әлеуметтік сақтандыруға арналған ақшаны ұстап қалу мен аудару туралы мәліметтердің сақталуын және мемлекеттік архивке тапсырылуын қамтамасыз етуге;

18) жұмыскерге зиянды және (немесе) қауіпті еңбек жағдайлары мен кәсіптік аурудың болу мүмкіндігі туралы ескертуге;

19) жұмыс орындары мен технологиялық процестерде кәсіптік тәуекелдерді болғызбау жөнінде шаралар қолдануға, өндірістік және ғылыми-техникалық прогресті ескере отырып, профилактикалық жұмыстар жүргізуге;

20) жұмыс уақытының, оның ішінде әрбір жұмыскер орындайтын үстеме жұмыстардың, зиянды және (немесе) қауіпті еңбек жағдайларындағы жұмыстардың, ауыр жұмыстардың есебін жүргізуге;

21) жұмыскердің еңбек (қызметтік) міндеттерін орындауы кезінде оның өмірі мен денсаулығына келтірілген зиянды осы Кодекске және Қазақстан Республикасының өзге де заңдарына сәйкес өтеуге;

22) еңбек жөнiндегi уәкiлеттi мемлекеттiк органның және еңбек инспекциясы жөнiндегi жергілікті органның лауазымды адамдарын, жұмыскерлердің өкiлдерiн, еңбектi қорғау жөнiндегi техникалық инспекторларды ұйымдардағы еңбек қауiпсiздiгiнiң, жағдайларының және еңбектi қорғаудың жай-күйiне және Қазақстан Республикасы заңнамасының сақталуына тексерулер жүргізу үшін, сондай-ақ еңбек қызметіне байланысты жазатайым оқиғаларды және кәсiптiк ауруларды тергеп-тексеру үшiн кедергiсiз жiберуге;

23) жұмыс беруші айқындайтын, он сегіз жастан кіші жұмыскерлердің тегі, аты, әкесінің аты (егер ол жеке басын куәландыратын құжатта көрсетілсе) және туған жылы, күні, айы көрсетілетін тізілімдердің немесе басқа да құжаттардың жүргізілуін қамтамасыз етуге;

24) жұмыскердің дербес деректерін Қазақстан Республикасының дербес деректер және оларды қорғау туралы заңнамасына сәйкес жинақтауды, өңдеуді және қорғауды жүзеге асыруға;

25) еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау бойынша ішкі бақылауды жүзеге асыруға;

26) осы Кодексте белгіленген тәртіппен келісу комиссиясын құруға;

26-1) жұмыскерге Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласындағы заңнамасында айқындалған тәртіппен және көлемде жұмыс орны (лауазымы) мен орташа жалақысын сақтай отырып, скринингтік зерттеулерден өту үшін демалыс беруге;

ЗҚАИ-ның ескертпесі!
27) тармақшаға өзгеріс енгізу көзделген – ҚР 20.04.2023 № 226-VII (01.07.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
27) еңбек жөніндегі уәкілетті мемлекеттік орган айқындаған тәртіппен жұмыскермен еңбек шартын жасасу және тоқтату, осы Кодекстің 28-бабы 1-тармағының 1), 2), 3), 4), 5) және 13) тармақшаларында көзделген мәліметтер қамтылған, оған енгізілетін өзгерістер және (немесе) толықтырулар туралы ақпаратты еңбек шарттарын есепке алудың бірыңғай жүйесіне енгізуге;

28) қандай да бір кемсітусіз, жұмыскерлерге бірдей еңбек үшін бірдей ақы, сондай-ақ бірдей өндірістік-тұрмыстық жағдайлар қамтамасыз етуге;

29) жұмыскер өзі жұмыскері болып табылатын ұйымда сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылық фактісі туралы хабарлау немесе сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылға өзге де жәрдем көрсету мақсатында жүгінген кезде осы жұмыскермен оның ниеті болған кезде Қазақстан Республикасының сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы заңнамасында айқындалған тәртіппен сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылға жәрдем көрсету туралы ақпаратты жария етпеу туралы келісім жасасуға міндетті.

3. Жұмыс берушінің осы Кодексте көзделген өзге де құқықтары болады және ол өзге де міндеттерді атқарады.

Қазақстан Республикасы Еңбек кодексінің 23 бабына түсініктеме

  1. Еңбек шарты екіжақты шарт болып табылатынын ескере отырып, осы Кодекс қызметкердің ғана емес, жұмыс берушінің де негізгі құқықтары мен міндеттерін белгілейді. Түсініктеме берілген мақалада жұмыс берушінің 10 негізгі құқығы мен 23 негізгі міндеті тұжырымдалған. Бұл құқықтар мен міндеттердің тізімі толық емес. Жұмыс берушінің Қазақстан Республикасының Еңбек кодексінде көзделген өзге де құқықтары бар және өзге де міндеттерді атқарады. Егер құқықтар жұмыс берушінің біржақты еркіне байланысты болса, онда міндеттер еңбек заңнамасының, келісімдердің, ұжымдық және еңбек шартының, сондай-ақ қабылданған актілердің талаптарына негізделген дұрыс мінез-құлықпен байланысты. Жұмыс берушінің құзыретіне жататын құқықтар мен міндеттердің ерекшелігі кәсіпорында (мекемеде, ұйымда) еңбекті ұйымдастырумен байланысты.

Құқықтар мен міндеттердің арақатынасы туралы мәселе жұмыс берушінің құқықтық жағдайын сипаттаумен тікелей байланысты. Әрине, құқықтар мен міндеттер арасында тығыз байланыс бар. Сонымен қатар, егер жұмыс беруші өз құқықтарын пайдалана алатын болса немесе пайдалана алмайтын болса, онда ол өз міндеттерін орындаудан бас тарта алмайды, өйткені олар оған кәсіпорынның (мекеменің, ұйымның) алдында тұрған міндеттерді жүзеге асыру үшін заңнамада көзделген. Жұмыс берушінің құқықтары мен міндеттерін ажырату қиын.

Көбінесе жұмыс берушінің құқықтары бір уақытта оның міндеттері болып табылады және керісінше. Атап айтқанда, қызметкерлерден еңбек, ұжымдық шарттардың, еңбек тәртібінің және жұмыс берушінің басқа да актілерінің талаптарын орындауды талап ету жұмыс берушінің құқығы ғана емес, сонымен бірге міндеті болып табылады. Жалпы, жұмыс берушінің жұмысшы мен ұжымға қатысты құқықтары бар, ал міндеттер тек қызметкер мен ұжымға қатысты емес, мемлекет алдында да орындалады деп айта аламыз.

  1. баптың 1-тармағында. Қазақстан Республикасының Еңбек кодексінің 23-бабында жұмыс берушінің негізгі құқықтарының тізбесі берілген. Ең алдымен, жұмыс берушінің қызметкерлермен еңбек шартын жасасуға, өзгертуге, толықтыруға және бұзуға байланысты құқықтарын бөліп көрсету қажет. Жұмыс берушіге азаматтарды жұмысқа қабылдау және қызметкер үшін сынақ мерзімін белгілеу кезінде таңдау еркіндігі құқығы беріледі, бұл ұйымның еңбек ресурстарына деген мүдделері мен қажеттіліктерін қамтамасыз етуге, қажетті жұмыскерлерді Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес еркін таңдауға мүмкіндік береді. өндірістің сипаты мен сипаттамалары, ал екінші жағынан, жұмыс беруші қызметкерлермен еңбек шартын өзгерту, толықтыру және бұзу кезінде Қазақстан Республикасының Еңбек кодексінде белгіленген жұмыстан босатудың тәртібі мен негіздерін сақтауға міндетті.

Жұмыс берушінің бастамасы бойынша еңбек шартын жасасудың, өзгертудің және бұзудың жалпы тәртібі осы Кодексте келтірілген (4-тарауға түсініктемені қараңыз).

Осымен қатар азаматтардың жекелеген санаттарымен, атап айтқанда, мемлекеттік қызметке кіру кезінде еңбек шартын жасасу ерекшеліктері бар («Мемлекеттік қызмет туралы» Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 23 шілдедегі N 453 Заңын қараңыз).

  1. Жұмыс беруші қызметкерлерден еңбек және ұжымдық шарттардың, еңбек тәртібінің және жұмыс берушінің басқа да актілерінің талаптарын орындауды талап етуге, қызметкерлерді жұмыста жоғары нәтиже көрсеткені үшін көтермелеуге, сондай-ақ өз міндеттерін орындамағаны немесе тиісінше орындамағаны үшін тәртіптік жазалар қолдануға құқылы. қызметкерлерге жүктелген еңбек функцияларын, жұмыс берушіге келтірілген зиян үшін қызметкерлерді белгіленген тәртіппен жауапкершілікке тартады; қызметкерлерді оқытуға байланысты шығындарды өтеуге (егер ол еңбек шартының талаптарында көзделсе). Жұмыс беруші өз құзыретін жүзеге асыру үшін қызметкерлер үшін міндетті актілер шығаруға құқылы.

Сонымен қатар, жұмыс беруші өз құқықтары мен мүдделерін білдіру және қорғау мақсатында бірлестіктер құруға және оларға кіруге құқылы. Мысалы, келісімдерді (ұжымдық шарттар, аймақтық келісімдер және т.б.) әзірлеу және қабылдау, олардың орындалу барысын бақылау, ұжымдық еңбек дауларын шешу және т.б.

Жұмыс беруші өзінің еңбек саласындағы құқықтары мен мүдделерін қорғау үшін сотқа жүгінуге құқылы.

  1. баптың 2-тармағында. Қазақстан Республикасының Еңбек кодексінің 23-бабы жұмыс берушінің негізгі міндеттерін белгілейді. Құрылымдық жағынан олар еңбек құқығының негізгі институттарымен, еңбек қатынастарымен және еңбектен туындайтын қатынастармен байланысты, қызметкердің құқықтарымен үйлесімді үйлеседі. Сонымен, жұмыс беруші жұмысқа қабылдау кезінде қызметкермен белгіленген тәртіпте еңбек шартын жасасуға, жұмысқа қабылдау кезінде еңбек шартын жасасу үшін қажетті құжаттарды талап етуге міндетті (Қазақстан Республикасы Еңбек кодексінің 31-бабы). ; қызметкерге еңбек шартында көзделген жұмысты беруге.

Жұмыс берушінің еңбек шартының талаптарымен байланысты міндеттеріне мыналар жатады: жұмыс уақытын, оның ішінде зиянды (ерекше зиянды), қауіпті еңбек жағдайларындағы, әрбір жұмысшы орындайтын ауыр жұмыстардағы үстеме жұмыс уақытының нақты есебін жүргізу; қызметкерге жалақыны және еңбек заңнамасында, еңбек және ұжымдық шарттарда, жұмыс берушiлердiң актiлерiнде көзделген басқа да төлемдердi уақтылы және толық көлемде төлеуге; қызметкерлерді өз қаражаты есебінен еңбек міндеттерін орындау үшін қажетті құрал-жабдықтармен, құралдармен, техникалық құжаттамалармен және басқа да құралдармен қамтамасыз ету; қызметкерге жыл сайынғы ақылы еңбек демалысын беру.

  1. Ерекше топқа жұмыс берушінің еңбек қауіпсіздігі мен еңбекті қорғауды қамтамасыз етуге байланысты міндеттері жатады. Атап айтқанда, жұмыс беруші қызметкерді зиянды (ерекше зиянды) және қауіпті еңбек жағдайлары және кәсіптік ауруға шалдығу мүмкіндігі туралы ескертуге міндетті; жұмыс орнында және технологиялық процестерде тәуекелдердің алдын алу шараларын қабылдау; өндірістік және ғылыми-техникалық прогресті ескере отырып профилактикалық жұмыстарды жүргізуге; қауіпсіздік және еңбекті қорғау бойынша ішкі бақылауды жүзеге асыру; егер оның жалғасуы қызметкердің және басқа адамдардың өміріне, денсаулығына қауіп төндіретін болса, жұмысты тоқтата тұруға; еңбек жөніндегі уәкілетті мемлекеттік органның және еңбек жөніндегі уәкілетті органның аумақтық бөлімшелерінің лауазымды адамдарын, қызметкерлердің өкілдерін еркін жіберуге; еңбекті қорғау жөніндегі қоғамдық инспекторлар ұйымдардағы қауіпсіздіктің, еңбек жағдайлары мен еңбекті қорғаудың жай-күйіне және қауіпсіздік және еңбекті қорғау туралы заңнаманың сақталуына тексерулер жүргізуге, сондай-ақ өндірістегі жазатайым оқиғаларды және кәсіптік ауруларды тексеруге; қызметкердің өмірі мен денсаулығына келтірілген зиянды қолданыстағы заңнамаға сәйкес өтеуге міндетті.
  2. Жұмыс берушінің еңбектен туындайтын қатынастармен байланысты міндеттемелер тобы бар. Атап айтқанда, жұмыс беруші қызметкерлердің өкілдеріне ұжымдық келіссөздер жүргізу, ұжымдық шарттар жасасу, сондай-ақ олардың орындалуын бақылау үшін қажетті толық және сенімді ақпаратты беруге міндетті; белгіленген тәртіпте қызметкерлер өкілдерінің ұсыныстарын қарауға, ұжымдық келіссөздер жүргізуге және ұжымдық шарт жасасуға; қызметкерлерді Еңбек кодексіне сәйкес кәсіптік даярлауды, қайта даярлауды және біліктілігін арттыруды қамтамасыз ету; қызметкерлерге еңбек заңнамасына, еңбек және ұжымдық шарттарға сәйкес еңбек жағдайларын қамтамасыз ету.
  3. Жұмыс берушінің жалпы сипаттағы міндеттеріне: еңбек заңнамасының, келісімдердің, ұжымдық және еңбек шартының, өзі қабылдаған жергілікті актілердің талаптарын сақтауға; қызметкерді жұмыс берушілердің актілерімен және ұжымдық шартпен таныстыруға; мемлекеттік еңбек инспекторларының нұсқауларын орындауға; қызметкерлерді міндетті әлеуметтік сақтандыруды жүзеге асыру; қызметкердің еңбек міндеттерін орындау кезінде оның өмірі мен денсаулығына зиян келтіргені үшін азаматтық-құқықтық жауапкершілікті сақтандыруға; қызметкерлердің еңбек қызметін растайтын құжаттардың сақталуын және мемлекеттік мұрағатқа тапсырылуын және олардың зейнетақысына ақшаны ұстау және ұстап қалу туралы мәліметтерді және т.б.

ҚР ЕК 23-бабына жаңа түсініктеме

Қазақстан Республикасы Еңбек кодексінің 23-бабында еңбек қатынастары шеңберінде жұмыс берушінің негізгі құқықтары мен міндеттері айқындалған. Олар еңбек ресурстарын әділ және тиімді басқаруды қамтамасыз етуге, қызметкерлердің еңбек құқықтары мен мүдделерін сақтауға, сондай-ақ ұйымның дамуы үшін қолайлы жағдайлар жасауға бағытталған.

Жұмыс берушінің негізгі құқықтарына мыналар жатады:

  1. оларды ұйымдастыру құрылымы мен көлемін дербес анықтау;
  2. жергілікті ережелерді, оның ішінде ішкі еңбек тәртібін белгілеу;
  3. Қазақстан Республикасының Еңбек кодексіне сәйкес қызметкерлерді жұмысқа қабылдау, ауыстыру және жұмыстан босату туралы шешімдер қабылдау;
  4. еңбекақыны, сыйлықақыларды, көтермелеулерді және материалдық ынталандырудың басқа да нысандарын белгілеу;
  5. қызметкерлердің еңбек тәртібін, қауіпсіздік және еңбекті қорғау ережелерін сақтауын бақылау;
  6. Қазақстан Республикасының Еңбек кодексінің және өзге де нормативтік құқықтық актілердің талаптарына сәйкес келетін еңбек жағдайларын қамтамасыз ету;
  7. қызметкерлерді оқыту мен біліктілігін арттыруды қамтамасыз ету.

Жұмыс берушінің негізгі міндеттеріне мыналар жатады:

  1. Қазақстан Республикасының еңбек саласындағы заңнамасын сақтау;
  2. Қазақстан Республикасының Еңбек кодексіне сәйкес қызметкерлермен еңбек шартын жасасу;
  3. еңбек шартында және заңнамада көзделген жалақыны, сыйлықақыларды және басқа да төлемдерді уақтылы және толық төлеуге;
  4. қызметкерлерге заңнамада және еңбек шарттарында белгіленген кепілдіктер мен өтемақыларды беру;
  5. қауіпсіз еңбек жағдайларын қамтамасыз ету, оның ішінде еңбекті қорғау және қауіпсіздік шараларын орындау;
  6. қызметкерлердің еңбек құқықтары мен мүдделерін құрметтеу, еңбек қатынастары шеңберінде олардың құқықтары мен бостандықтарын жүзеге асыру мүмкіндіктерін қамтамасыз ету;
  7. кәсіподақтар органдарымен, қызметкерлердің сайланған өкілдерімен және еңбек қатынастарының басқа да қатысушыларымен өзара әрекеттесу.

Қазақстан Республикасы Еңбек кодексінің 23-бабына түсініктемеде жұмыс берушінің еңбек қатынастары шеңберінде өз құқықтары мен міндеттерін сақтауының маңыздылығы атап өтілген. Жұмыс берушінің құқықтары мен міндеттері арасындағы теңгерім еңбек ресурстарын басқарудың тиімді жүйесін құрудың, еңбек өнімділігінің жоғары деңгейін ұстап тұрудың және ұйымның дамуы үшін қолайлы жағдайлар жасаудың негізгі факторы болып табылады.

Жұмыс берушінің құқықтары мен міндеттерін сақтау қызметкерлер мен жұмыс берушілер арасында сенімді қарым-қатынас орнатуға ықпал етеді, бұл өз кезегінде табысты ынтымақтастық пен ортақ мақсаттарға жетудің негізі болып табылады.

Сонымен, Қазақстан Республикасы Еңбек кодексінің 23-бабы еңбек қатынастары тұрғысында жұмыс берушінің негізгі құқықтары мен міндеттерін айқындап, оның тиісті еңбек жағдайларын қамтамасыз етудегі, қызметкерлердің еңбек құқықтары мен мүдделерін сақтаудағы, сондай-ақ еңбек құқықтары мен мүдделерін сақтаудағы негізгі рөлін атап көрсетеді. қолайлы және әділ жұмыс ортасын құру сияқты.