ҚР ЕК-нің 2-бабының қолданыстағы редакциясы түсініктемелермен.

1. Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасы Қазақстан Республикасының Конституциясына негізделеді және осы Кодекстен, Қазақстан Республикасының заңдарынан және Қазақстан Республикасының өзге де нормативтік құқықтық актілерінен тұрады.

2. Осы Кодексте көзделген жағдайларды қоспағанда, Қазақстан Республикасының басқа заңдарына еңбек қатынастарын, әлеуметтік әріптестік пен еңбекті қорғау қатынастарын реттейтін нормаларды енгізуге тыйым салынады.

3. Егер Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шартта осы Кодекстегіден өзгеше қағидалар белгіленген болса, онда халықаралық шарт қағидалары қолданылады.

Халықаралық шартта оны қолдану үшін заң шығару талап етілетін жағдайларды қоспағанда, Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шарттар еңбек қатынастарына тікелей қолданылады.

Қазақстан Республикасы Еңбек кодексінің 2 бабына түсініктеме

  1. Еңбек қатынастарын реттейтін құқықтық нормалар көптеген нормативтік құқықтық актілерде бекітілген. Бұл актілердің жиынтығы еңбек заңнамасын құрайды. Нормативтік құқықтық акт – мемлекеттік органның өз құзыреті шегінде міндеттерін, функцияларын және өкілеттіктерін жүзеге асырудың ерекше нақты нысаны ретіндегі заң шығармашылығының нәтижесі. Нақ нормативтік актілер түрінде құқықтық нормалар өмір сүреді және тәжірибеде қолданылады. Нормативтік актілердің еңбек қатынастарын құқықтық реттеудегі қызметтік рөлі олар құқықтық нормаларды белгілеудің, өзгертудің немесе жоюдың негізгі жолы болып табылады.Қазақстан Республикасының қолданыстағы еңбек заңнамасы мынадай негізгі конституциялық ережелерге негізделген: біріншіден, Конституцияның республиканың бүкіл аумағында ең жоғары заңдық күші және тікелей күші бар;екіншіден, Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шарттардың оның заңдары алдында басымдығы бар және халықаралық шарттан оны қолдану үшін заң шығару талап етілетіні туындайтын жағдайларды қоспағанда, тікелей қолданылады;

    үшіншіден, Қазақстан Республикасы қатысушысы болып табылатын барлық заңдар, халықаралық шарттар жарияланады. Азаматтардың құқықтарына, бостандықтары мен міндеттеріне қатысты нормативтік құқықтық актілерді ресми жариялау оларды қолданудың міндетті шарты болып табылады ( Қазақстан Республикасы Конституциясының 4-бабының 4-тармағы (Ведомости, 1996 ж. № 4, 217-бап);

    төртіншіден, нормативтік құқықтық актілердің заңды күшіне қарай олардың қатаң иерархиясы белгіленеді («Нормативтік құқықтық актілер туралы» Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 24 наурыздағы № 213-1 Заңының 4-бабы (Ведомости, 1998 ж. N 2–). 3, .25-бап);

    Бесіншіден, қолданыстағы еңбек заңнамасы заңдылық принципіне негізделген. Бұл, бір жағынан, заңға тәуелді актілерге қатысты заңның үстемдігін білдірсе, екінші жағынан, барлық мемлекеттік органдар, қоғамдық бірлестіктер, жұмыс берушілер, лауазымды адамдар мен азаматтар осыған сәйкес және негізінде әрекет етуге міндетті. заңдарға сәйкес.

  1. Еңбек туралы нормативтік құқықтық актілер негізгі және туынды болып бөлінеді. Олардың негізгілеріне мыналар жатады:Қазақстан Республикасының Конституциясы, конституциялық заңдары, еңбек туралы өзге де заңдар, Қазақстан Республикасы Президентінің нормативтік құқықтық жарлықтары, Қазақстан Республикасы Үкіметінің, Конституциялық Кеңесінің және Жоғарғы Сотының нормативтік қаулылары; министрлер мен орталық мемлекеттік органдардың өзге де басшыларының салалық еңбек жағдайлары мәселелері бойынша нормативтік бұйрықтары;мәслихаттар мен әкімдердің еңбекті ұйымдастырудың өңірлік жағдайларын белгілеу мәселелері бойынша нормативтік құқықтық шешімдері. Туындыларға еңбек жағдайлары туралы әртүрлі ережелер, ережелер, нұсқаулар және басқа да актілер жатады. Олар негізгі нормативтік құқықтық актілер арқылы қабылданады немесе бекітіледі және олармен біртұтас тұтастықты құрайды. Туынды түрдегі еңбек туралы нормативтік құқықтық актінің еңбек заңнамасының иерархиясындағы орны негізгі түрдегі актінің деңгейімен айқындалады.
  2. Еңбек заңнамасының жүйесі – бұл құқықтық нормалар жүйесінің ішкі бірлігін және құқық субъектісі ретінде еңбек қатынастары құрылымын көрсететін әртүрлі заңдық күші бар еңбек туралы өзара байланысты нормативтік құқықтық актілердің жиынтығын қамтитын күрделі, көп деңгейлі құрылым. реттеу. Бұл жүйенің ерекшелігі еңбек жөніндегі нормативтік құқықтық актілердің иерархиясына байланысты қалыптасады; осы актілерді шығаруға құқығы бар уәкілетті органдардың құзыреті; актілерді жариялаудың белгіленген тәртібі; еңбек туралы халықаралық құқықтық актілерді есепке алу; жергілікті (жергілікті) заң шығару және басқа факторлар.Еңбек туралы нормативтік құқықтық актілердің иерархиясы деп олардың заңды күшіне қарай бөлінуі мен арақатынасы түсініледі. Бұл аталған актілердің тиісті мемлекеттік органдар мен лауазымды тұлғалардың (Президент, Парламент, Үкімет және т.б.) құзыреті шегінде шығарылуымен түсіндіріледі. Әртүрлі нормативтік актілердің заңды күші арасындағы өзара байланысты белгілеу кезінде заңнама «нормативтік құқықтық актінің деңгейі» түсінігін пайдаланады. Бұл еңбек туралы нормативтік құқықтық актілердің иерархиясындағы актінің орнын білдіреді. Бұл жағдайдың, атап айтқанда, еңбек құқығы нормалары арасында қайшылық болған жағдайда үлкен практикалық маңызы бар. Мұндай қарама-қайшылықтар болған жағдайда жоғарырақ деңгейдегі акт нормалары қолданылады. Егер бір деңгейдегі актілерде еңбек нормаларында қайшылықтар табылса, кейіннен қабылданған акт нормалары қолданылады.
  1. Еңбек туралы нормативтік құқықтық актілер иерархиясында құқықтың негізгі қайнар көзі Қазақстан Республикасының Конституциясы ең жоғары заңдық күшке ие. Осылайша, Конституция заңдар мен заңға тәуелді актілерден басым болады, сондай-ақ тиісті мемлекеттік органдардың заңдар мен заңға тәуелді актілерді қабылдау тәртібін қамтамасыз етеді. Басқаша айтқанда, конституциялық нормалар еңбек туралы заңдар мен басқа да нормативтік құқықтық актілерді қабылдауға негіз болады. Сонымен бірге республиканың бүкіл аумағында Конституцияның тікелей әсері бар. Көптеген нормалар тікелей қолданылуы мүмкін, басқалары тиісті мемлекеттік органдарды өздерінің нормативтік құқықтық актілерін қабылдауға міндеттейді.Қазақстан Республикасының Конституциясы адам мен азаматтың құқықтарын, бостандықтары мен міндеттерін, заң мен сот алдында барлығының теңдігін бекітеді. Ешкімді тегіне, әлеуметтік, лауазымдық және мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, дінге көзқарасына, нанымына, тұрғылықты жеріне немесе кез келген басқа жағдаяттарға байланысты кемсітуге болмайды. Еңбек бостандығына, қызмет түрі мен кәсіпті еркін таңдау құқығы жарияланды; қауіпсіздік пен гигиена талаптарына сәйкес келетін еңбек жағдайлары туралы;ешбір кемсітусіз еңбегі үшін сыйақыға; заңда белгiленген әдiстермен, оның iшiнде ереуiл құқығымен жеке және ұжымдық еңбек дауларына;

    демалу.

    Еңбек шарты бойынша жұмыс істейтіндерге заңда белгіленген жұмыс уақытының ұзақтығына, демалыс және мереке күндеріне, жыл сайынғы ақылы еңбек демалысына кепілдік беріледі ( Қазақстан Республикасы Конституциясының 24-бабының 4-тармағы ). Негізгі Заң азаматтардың мемлекеттік қызметке қол жеткізуге тең құқықтарын ( Қазақстан Республикасы Конституциясының 33-бабының 4-тармағы ), бірлестіктер бостандығына, оның ішінде кәсіподақтарға құқығы (Конституцияның 23-бабының 1-тармағы) бекітілген. Қазақстан Республикасы), кәсіптік оқытуға (Қазақстан Республикасы Конституциясының 30-бабы) , денсаулықты қорғауға (Қазақстан Республикасы Конституциясының 29-бабы) және т.б.

  1. Заңнамалық актілердің ішінде Еңбек кодексі ерекше орын алады. Оның ерекшелігі республикадағы еңбек қатынастарын реттейтін жүйеленген бірыңғай заңнамалық акт болып табылатындығында. Құрылымдық жағынан Кодекс Жалпы және Ерекше бөлімдерді қамтиды. Еңбекті қоғамдық ұйымдастырудың барлық элементтеріне қатысты нормалар тұтастай алғанда Кодекстің Жалпы бөліміне енгізілген. Азаматтардың еңбегін пайдалану жөніндегі қоғамдық қатынастардың жекелеген топтарын, олардан туындайтын еңбек және басқа да қатынастарды реттейтін құқықтық нормалар (оларды әдетте құқықтық институттар деп атайды) Кодекстің Ерекше бөлімін құрайды.Кодекстің жалпы бөлімінде еңбек заңнамасының негізгі ұғымдары, мақсаты, міндеттері мен принциптері, еңбек қатынастарының субъектілері, еңбек қатынастарының туындау негіздері, мемлекеттік органдардың еңбек қатынастарын реттеу саласындағы құзыреті, еңбек қатынастарын реттегені үшін жауапкершілік қарастырылған. еңбек заңнамасын және басқа да жалпы ережелерді бұзу.Кодекстің ерекше бөлігіне еңбек шарты, еңбек тәртібі, жұмыс уақыты, демалыс уақыты, еңбек нормасы, жалақы, қызметкерлерді кәсіптік даярлау, қайта даярлау және олардың біліктілігін арттыру, жұмысқа орналастыру, тараптардың жауапкершілігі, жеке және ұжымдық еңбек дауларын қарау, жұмыскерлердің жекелеген санаттарының еңбегін реттеудің ерекшеліктері, еңбек саласындағы әлеуметтік әріптестік және ұжымдық қатынастар, еңбек заңнамасының сақталуын бақылау және басқа да арнайы мәселелер. Көріп отырғаныңыздай, еңбек қатынастарын тікелей реттейтін құқықтық институттардан басқа, еңбек алдындағы және оған ілеспе қатынастарды реттеумен (жұмыспен қамту, еңбек дауларын қарау және т.б.) байланыстылары да бар.

    Кодекстің Жалпы және Ерекше бөліктері органикалық түрде өзара байланысты және бірін-бірі толықтырады. Оларды дәйекті зерттеу еңбек заңнамасын, оның нормаларының мәні мен мазмұнын, сондай-ақ еңбек қатынастарын құқықтық реттеу механизмін жақсырақ түсінуге мүмкіндік береді.

  1. Еңбек туралы заңға тәуелді актілер деп заңнамалық емес басқа да нормативтік құқықтық актілер түсініледі. Оларға Қазақстан Республикасы Президентінің нормативтік қаулылары, Қазақстан Республикасы Парламентінің және Үкіметінің нормативтік қаулылары, министрлердің нормативтік бұйрықтары, басқа да орталық мемлекеттік органдардың нормативтік бұйрықтары (қаулылары), мәслихаттар мен әкімдіктердің нормативтік қаулылары жатады. Мысал ретінде «Соттардың еңбек дауларын шешу кезінде заңнаманы қолдануының кейбір мәселелері туралы» Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2003 жылғы 19 желтоқсандағы № 9 нормативтік қаулысын келтіруге болады (Жоғарғы Соттың Жаршысы). Қазақстан Республикасы, 2004 ж. N 1). Нарықтық экономикаға көшу жағдайында бұл қаулының практикалық маңызы зор болды.Еңбек туралы заңнамалық актілер екі негізгі белгімен сипатталады:біріншіден, олар Қазақстан Республикасының Еңбек кодексіне және басқа да заңдарға қайшы келмеуі және олардан шыға алмайды;

    екіншіден, олар Қазақстан Республикасының Еңбек кодексінің және басқа да еңбек заңдарының нормаларын орындауды ұйымдастыруға бағытталған.

    Еңбек жөніндегі нормативтік құқықтық актілердің қаралып отырған иерархиясынан тыс Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің және Жоғарғы Сотының нормативтік актілері бар. Бұл аталған органдардың ерекше конституциялық мәртебесіне байланысты. Сонымен, Конституциялық Кеңес бүкіл республика бойынша Конституцияның үстемдігін қамтамасыз ететін ерекше мемлекеттік орган болып табылады. Ол өз өкiлеттiгiн жүзеге асыру кезiнде басқа мемлекеттiк органдардан, ұйымдардан, лауазымды адамдардан және азаматтардан тәуелсiз және тәуелсiз, тек Конституцияға бағынады және саяси немесе өзге де себептерге сүйене алмайды. Конституциялық Кеңестің шешімі оның отырысында қабылданған кез келген акт болып табылады. Бұл ретте бізді Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасының құрамдас бөлігі болып табылатын Конституциялық Кеңестің нормативтік қаулылары қызықтырады.

    Қазақстан Республикасының Жоғарғы Сотына келетін болсақ, бұл орган сот жүйесінің құқық қолдану қызметінде бірлікті қамтамасыз етеді, сот тәжірибесін қорытындылайды және өз шешімдерінде соттардың еңбек заңнамасын қолдануы бойынша түсіндірмелер береді. Қолданыстағы заңның құрамдас бөлігі ретінде Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының нормативтік қаулыларының алатын орны ерекше. Бұл қызметте олар әртүрлі құқық салаларының дербес қайнар көзі болып табылады. Мысалы, «Соттардың моральдық зиянды өтеу туралы заңнаманы қолдануы туралы» Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2001 жылғы 21 маусымдағы N 3 нормативтік қаулысы (Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Жаршысы, 2001 жылғы № 6).

  1. Еңбек туралы нормативтік құқықтық актілер уақыт, кеңістік және тұлға бойынша әрекет етеді. Қабылданған актінің күшіне ену уақыты құқықтық нормаларды қолданудың нақты мүмкіндігін алатын маңызды процессуалдық сәт болып табылады. Нормативтік құқықтық актілер заңда белгіленген белгілі бір мерзімде қолданысқа енгізіледі. Осылайша, заңдар, Қазақстан Республикасы Президентiнiң жарлықтары мен Үкiметiнiң қаулылары, егер актiлердiң өздерiнде немесе олардың қолданысқа енгiзiлуi туралы актiлерде өзге мерзiмдер белгiленбесе, олар алғаш ресми жарияланғаннан кейiн күнтiзбелiк 10 күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi; Үкiметке енгiзiлетiн және енгiзiлмеген орталық атқарушы және өзге де орталық мемлекеттiк органдардың, жергiлiктi өкiлдi және атқарушы органдардың нормативтiк құқықтық актiлерiн қолданысқа енгiзу үшiн де дәл осындай мерзiмдер белгiленедi.Еңбек туралы нормативтік құқықтық актілерді қабылдау тәртібі, атап айтқанда, осы актілердің кері күші туралы мәселені шешуге байланысты үлкен практикалық маңызы бар. Жалпы ереже бойынша нормативтік құқықтық актінің күші ол күшіне енгенге дейін туындаған қатынастарға қолданылмайды. Нормативтiк актiнiң немесе оның бiр бөлiгiнiң керi күшi өзiнде немесе осы актiнi қолданысқа енгiзу туралы актiде көзделген жағдайлар, сондай-ақ енгiзiлетiн нормативтiк құқықтық актiлердiң немесе оның бiр бөлiгiнiң керi күшi үшiн жауапкершiлiктi жою немесе жеңiлдету жағдайлары осы ережеден ерекшелiк болып табылады. бұрын қарастырылған құқық бұзушылық. Алайда жауапкершілікті белгілейтін немесе күшейтетін, қызметкерлерге жаңа міндеттер жүктейтін немесе олардың жағдайын нашарлататын актілердің кері күші болмайды.Еңбек туралы нормативтік құқықтық актілердің күшіне енуінің қажетті шарты оларды мемлекеттік тіркеу болып табылады. Республика Үкіметінің құрамына кіретін және құрамына кірмейтін орталық атқарушы және өзге де орталық мемлекеттік органдардың, сондай-ақ жергілікті өкілді және атқарушы органдардың жалпыға бірдей міндетті мәні бар, ведомствоаралық сипаты бар немесе азаматтардың құқықтарына, бостандықтары мен міндеттеріне қатысты актілері , Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуге жатады. Тіркелмеген нормативтік актілердің заңды күші жоқ екені анықталды.

    Нормативтік құқықтық актінің еңбекке әсері шексіз және уақытша болуы мүмкін. Нормативтік құқықтық акт, егер актінің өзінде немесе оның күшіне енуі туралы актіде өзгеше көзделмесе, мерзімсіз қолданыста болып есептеледі. Бүкіл акт немесе оның жекелеген бөліктері (бөліктері) үшін уақытша қолданылу мерзімі белгіленуі мүмкін. Бұл ретте еңбек туралы нормативтік құқықтық актінің (немесе оның бір бөлігінің) қанша уақыт бойы қолданыста болатынын көрсету міндетті болып табылады. Осы мерзiм өткенге дейiн актiнi шығарған мемлекеттiк орган актiнiң қолданылу мерзiмiн жаңа мерзiмге ұзарта алады немесе оған белгiсiз сипат бере алады.

    Еңбек заңнамасында және құқық қолдану тәжірибесінде «нормативтік құқықтық актілердің кеңістіктегі әрекеті» түсінігі қолданылады. Әңгіме тиісті уәкілетті органдардың өз құзыретіндегі мәселелер бойынша шешімдерінің аумақтық көлемі туралы болып отыр. Қазақстан Республикасының Президенті, Парламенті мен Үкіметі, орталық атқарушы және өзге де орталық мемлекеттік органдар қабылдайтын нормативтік құқықтық актілер, егер актілердің өзінде немесе оларды енгізу туралы актілерде ерекшеліктер белгіленбесе, республиканың бүкіл аумағына қолданылады. күш. Жергiлiктi өкiлдi және атқарушы органдар қабылдаған еңбек туралы нормативтiк құқықтық актiлер тиiстi әкiмшiлiк-аумақтық бiрлiктердiң аумағында ғана қолданылады. Осылайша, Қазақстан Республикасының Еңбек кодексі Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында еңбек қатынастарын реттейді.

    Нормативтік құқықтық актілердің кеңістіктегі әрекетін еңбек құқығының біртұтастығы мен саралау принципін жүзеге асыру нысандарының бірі ретінде қарастыруға болады. Әртүрлі табиғи-климаттық жағдайлары бар Қазақстан Республикасы аумағының кеңдігі еңбек тәртібінің көлемін алдын ала белгілейтіні сөзсіз. Белгілі бір аумақтардағы еңбек жағдайларының ерекшеліктерін (сусыз, биік таулар және т.б.) ескере отырып, жекелеген жеңілдіктер, кепілдіктер, өтемақылар және т.б. қарастыратын арнайы құқықтық актілер қабылданады. Оның үстіне мұндай салалардағы еңбек жағдайларын жергілікті реттеудің (ұжымдық шарттар, келісімдер) рөлі ерекше артып келеді. Демек, нормативтік құқықтық актілердің кеңістіктегі әрекеті тек республиканың жекелеген аумақтарына ғана қолданылатын арнайы еңбек актілерінің болуын болжайды.

    Қорытындылай келе, нормативтік құқықтық актілердің адамдардың еңбегіне әсерін қарастырайық. Осылайша, Қазақстан Республикасының Еңбек кодексі тек республика азаматтарына ғана емес, сондай-ақ Қазақстанда еңбек қызметін жүзеге асыратын шетелдіктерге де (егер заңдарда және Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шарттарда өзгеше көзделмесе) қолданылады (бапқа түсініктемені қараңыз). 9 Қазақстан Республикасының Еңбек кодексі). Сонымен қатар, еңбек заңнамасы жұмыскерлердің жекелеген санаттарының еңбегін құқықтық реттеудің ерекшеліктерін қарастырады (ҚР Еңбек кодексінің 3-бөлімі). Олардың ішінде 18 жасқа толмаған қызметкерлер; әйелдер және отбасылық міндеттері бар басқа адамдар; мүгедектер; үй жұмысшылары; маусымдық жұмысшылар; және т.б.

    Сондықтан еңбек заңнамасын жалпы және арнайы деп жіктеуге болады. Жалпы экономика саласына және еңбек жағдайларына қарамастан барлық жұмысшыларға қолданылады, арнайы ерекше еңбек жағдайлары бар жұмысшылардың жекелеген санаттарына ғана арналған. Еңбек заңнамасының мұндай бөлінуі бір жағынан өндірістің объективті факторларына, екінші жағынан субъективті факторларға (жұмысшының денсаулық жағдайы, оның еңбек қабілеттілігі және т.б.) негізделеді. Осылайша, еңбек қатынастарын құқықтық реттеуде жалпы және арнайы қамтамасыз етіледі.

  1. Жергілікті құқықтық актілердің (ұжымдық шарттар, келісімдер) болуы сияқты ерекше белгіні көрсетпесе, еңбек заңнамасының сипаттамасы толық емес болады. Қазақстан Республикасындағы экономикалық реформа мен нарықтық қатынастардың қалыптасуы жағдайында еңбек қатынастарын реттеудің ұжымдық-шарттық әдісінің рөлі артып келеді. Ұжымдық шарттар мен келісімдердің көмегімен тараптар жұмыс берушілер мен қызметкерлердің өзара мүдделеріне негізделген еңбек жағдайларын белгілеуге мүмкіндік алады. Белгіленген тәртіппен әзірленген және қабылданған ұжымдық шарт жергілікті (жергілікті) нормативтік құқықтық акт болып табылады. Ұжымдық шарттарға келетін болсақ, олар сондай-ақ тараптардың жекелеген өңірлердегі жұмысшылар үшін еңбек жағдайларын, жұмыспен қамту және әлеуметтік кепілдіктерді белгілеу жөніндегі міндеттерін қамтитын нормативтік құқықтық актілер,
  2. Түсініктеме берілген бапта (ҚР Еңбек кодексінің 2-бабының 2-тармағы) Қазақстан Республикасының басқа заңдарына еңбек қатынастарын, әлеуметтік әріптестік қатынастарын және еңбекті қорғауды реттейтін нормаларды енгізуге тыйым салынады. Бұл тыйымның еңбек заңнамасы және жалпы еңбек құқығы жүйесіндегі салалық қағидаттарды нығайту және дамыту үшін принципті маңызы бар. Өйткені, еңбек заңнамасының дамуы көбінесе субъективті факторға байланысты. Бұл, мысалы, заң шығару процесінде, сондай-ақ еңбек заңнамасын жүйелеуде көрінеді. Заң шығарушының қалауы бойынша еңбек туралы құқықтық норма салалық немесе кешенді заңнамалық актіде бекітілуі мүмкін. Мысалы, «Діни сенім бостандығы және діни бірлестіктер туралы» 1992 жылғы 15 қаңтардағы Қазақстан Республикасының Заңында (Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің Жаршысы, 1992 ж. N 4, 83-бап) арнайы бап бар. 20, діни бірлестіктердегі, олардың кәсіпорындарындағы және мекемелеріндегі қызметкерлердің еңбек қатынастарын реттеу тәртібін қамтамасыз ету; еңбек туралы құқықтық нормалар заңдарда бекітілген: «Өндірістік кооператив туралы» (23-бап) (Ведомости, 1996 ж. N 14, 274-бап); «Мемлекеттік кәсіпорын туралы» (9-бап) (Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің Ведомосттері, 1995 ж. N 9–10, 66-бап) және т.б. Еңбек туралы заңмен белгіленген жалпы құқықтық нормалар заңға тәуелді актілерде көрсетілуі мүмкін. . Осының барлығы еңбек туралы құқықтық нормалар әртүрлі заңнама салаларының нормативтік құқықтық актілерінде бекітіліп, сәйкесінше оларды іздеу және қолдану тәжірибесінде қолайсыздықтар тудыруы мүмкін екендігін көрсетеді. Еңбек кодексі кодификациялық акт ретінде еңбек туралы құқықтық нормалардың негізгі бөлігін қамтиды, осылайша еңбек заңнамасының негізгі бөлігін білдіреді. Және бұл қызметте Қазақстан Республикасының Еңбек кодексі заңнаманың осы саласын қалыптастыруда жүйе құраушы фактор ретінде әрекет етеді. Сонымен бірге, еңбек туралы жалпы құқықтық нормаларды қамтитын Кодекс экономиканың жекелеген салаларындағы, әлеуметтік ортадағы және әкімшілік-саяси құрылыстағы еңбек жағдайларының ерекше белгілерін өз нормаларымен қамти алмайды. Бұл жағдай еңбек заңнамасын саралау қажеттілігінің объективті факторы болып табылады. Осы мақсатта Кодексте еңбек қатынастарын, әлеуметтік әріптестік қатынастарын және еңбекті қорғауды реттейтін нормалар Қазақстан Республикасының өзге де заңдарына енгізілуі мүмкін жағдайлар көзделген. Мысалы, «Авариялық-құтқару қызметі және құтқарушылардың мәртебесі туралы» (26-бап) (Ведомости, 1997 ж. № 6, 69-бап; 1998 ж. № 24, 436-бап; 2000 ж. № 8, 187-бап); «Білім туралы» (52, 53-баптар) («Казахстанская правда» 15 тамыз 2007 ж.
  1. баптың 3-тармағында. Қазақстан Республикасы Еңбек кодексінің 2-бабы халықаралық актілер мен ұлттық еңбек заңнамасының бірлігі мен арақатынасының маңызды мәселесін қарастырады. Қазақстан Республикасының Конституциясына (8-бап) сәйкес халықаралық ынтымақтастық қағидатына сүйене отырып, Қазақстан халықаралық құқықтың қағидаттары мен нормаларын мойындайды және құрметтейді. Осыған байланысты Адам құқықтарының жалпыға бірдей декларациясы (1948 ж.) назар аударуға тұрарлық. Бұл халықаралық құжатта еңбек заңнамасына тікелей қатысты бірқатар баптар бар. Мысалы, ол әрбір адамның еңбек етуге, жұмысты еркін таңдауға, әділ және қолайлы еңбек жағдайларына және жұмыссыздықтан қорғалуына, ешбір кемсітусіз бірдей еңбекке тең ақы алуға, өз мүдделерін қорғау үшін кәсіподақтар құру құқығын жариялайды ( 23-бап); демалыс және демалыс үшін, оның ішінде жұмыс күнінің негізді шектелуіне және ақылы мерзімді демалысқа құқығы (24-бап); өз елінде мемлекеттік қызметке тең қолжетімділік (21-бап) және т.б.. Бас Ассамблея Адам құқықтарының жалпыға бірдей декларациясын барлық халықтар мен барлық мемлекеттер қол жеткізуге тиіс міндет ретінде жариялайды, осылайша әрбір адам және қоғамның әрбір органы осы құқықтарды жүзеге асыруға ұмтылады. осы құқықтар мен бостандықтарды құрметтеуге ықпал ететін ағарту және білім беру.Ұлттық еңбек заңнамасын қалыптастыру үшін Халықаралық еңбек ұйымының (ХЕҰ) конвенциялары ерекше маңызға ие. Көптеген ондаған жылдар бойы еңбекті пайдаланудың әртүрлі мәселелері бойынша конвенциялар қабылданды, атап айтқанда, жұмыспен қамту саясаты және жекелеген салаларда жұмысқа орналасудың ең төменгі жасы, ананы қорғау, өнеркәсіптік кәсіпорындарда апта сайынғы демалыс, жұмыс уақытын қырық сағатқа дейін қысқарту, т.б.
  1. Заңдылық принципіне сәйкес төменгі деңгейдегі еңбек туралы нормативтік құқықтық актілердің әрқайсысы жоғары тұрған деңгейдегі нормативтік құқықтық актілерге қайшы келе алмайды. Бұл ретте мәслихаттар мен әкiмшiлiк-аумақтық бiрлiктер әкiмдерiнiң нормативтiк шешiмдерiнiң иерархиясы Қазақстан Республикасының Конституциясымен (8-бөлiм) және жергiлiктi мемлекеттiк басқару туралы заңнамалық актiлермен айқындалады. Сонымен қатар заңнамада нормативтік құқықтық актілердің заңдылығын қамтамасыз ету шаралары қарастырылған. Оларға: актіні Қазақстан Республикасының Конституциясына және Еңбек кодексіне сәйкес келтіру, нормативтік құқықтық актінің қолданылуын белгіленген тәртіппен тоқтата тұру, мемлекеттік тіркеуге ұсынылған актінің заңдарға сәйкестігін тексеру, т.б.Қазақстан Республикасының Конституциясына және өзге де заңнамалық актілеріне сәйкес нормативтік құқықтық актілердің заңдылығын қамтамасыз ететін мемлекеттің органдары мен лауазымды адамдары Конституциялық Кеңес, соттар, Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры және оның аумақтық органдары, өзге де мемлекеттік органдар – төменгі органдар шығаратын нормативтік құқықтық актілерге қатысты. Егер осы мемлекеттiк органдардың өздерiнiң ресми басылымдары болса, онда олардың нормативтiк құқықтық актiлерi осы басылымдарда, ал уәкiлеттi органдардың тапсырмасы бойынша басқа да басылымдарда ресми жариялануы мүмкiн. Заңнамаға сәйкес нормативтiк құқықтық актiлердi мемлекеттiк тiркеу көзделген барлық жағдайларда мұндай актiлер мемлекеттiк тiркеуден өткеннен кейiн ғана жариялануы мүмкiн.Демек, нормативтік құқықтық актінің заңды күші осы актіні қабылдаған мемлекеттік органның (лауазымды адамның) мемлекеттік аппарат жүйесіндегі өкілеттіктерінің көлемімен және орнымен айқындалады. Сонымен бірге, ұлттық ауқымдағы еңбек қатынастарын құқықтық реттеудің бірлігі төменгі деңгейдегі еңбек туралы нормативтік құқықтық актілердің әрқайсысы жоғарырақ деңгейдегі актілерге қайшы келмеуімен қамтамасыз етіледі, ал сайып келгенде, Еңбек Қазақстан Республикасының Кодексі және Қазақстан Республикасының Конституциясы.

    Қатаң айтқанда, декларациялар мен конвенциялар еңбек құқығының қайнар көздері болып табылмайды. Керісінше, бұл ұсынымдық сипаттағы халықаралық құжаттар (келісімдер) және сол себепті олардың елдердің ішкі еңбек заңнамасына араласу мақсаты жоқ. Алайда, егер ол немесе басқа конвенцияны ел Парламенті ратификацияласа, онда ол еңбек құқығының қайнар көзіне айналып, еліміздің еңбек заңнамасының құрамдас бөлігіне айналады.

Түсініктеме берілген мақалада ұлттық заңнамаға қатысты, бірақ белгілі бір шарттарда халықаралық шарттардың басымдылығы бойынша қалыптасқан халықаралық тәжірибе жинақталған. Еңбек мәселелері жөніндегі халықаралық шарттарды Қазақстан Республикасы ратификациялауға тиіс. Бұл ретте Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шарттардың ережелері еңбек қатынастарына тікелей қолданылады, яғни. тікелей әрекеттер болып табылады. Ерекшелік – халықаралық шартта оны қолдану үшін ұлттық заңнаманың шығарылуы қажет екендігі туралы нұсқау бар жағдайлар.

ҚР Еңбек Кодексі кодексінің 2-бабына жаңа түсініктеме

Қазақстан Республикасы Еңбек кодексінің 2-бабында Қазақстан Республикасы еңбек заңнамасының иерархиясы мен құрылымы айқындалған. Бұл мақалада еңбек заңнамасының қайнар көздері, еңбек қатынастарын реттеудегі шектеулер, сондай-ақ осы үдерістегі халықаралық шарттардың рөлі ашылған.

  1. Қазақстан Республикасы Еңбек кодексінің 2-бабының 1-тармағына сәйкес еліміздің еңбек заңнамасы Қазақстан Республикасының Конституциясына негізделеді және осы Кодексті, Қазақстан Республикасының заңдарын және өзге де нормативтік құқықтық актілерді қамтиды. әрекеттер. Бұл еңбек құқығының негізгі қайнар көзі еңбек саласындағы негізгі принциптер мен кепілдіктерді айқындайтын Конституция екенін атап көрсетеді. Қазақстан Республикасының Еңбек кодексінде жұмыскерлер мен жұмыс берушілер арасындағы өзара іс-қимыл ережелері мен нормаларын анықтайтын Конституцияның нормалары нақтыланып, әзірленеді.
  2. баптың 2-тармағы. Қазақстан Республикасы Еңбек кодексінің 2-бабына сәйкес, осы Кодексте көзделген жағдайларды қоспағанда, Қазақстан Республикасының өзге де заңдарына еңбек қатынастарын, әлеуметтік әріптестік қатынастарын және еңбекті қорғауды реттейтін нормаларды енгізуге тыйым салынады. Мұндай шектеу еңбек заңнамасындағы бытыраңқылық пен қайшылықтардың алдын алуға, сондай-ақ еңбек қатынастарын реттеу процесін жеңілдетуге және құқық қолдану тәжірибесінің бірлігін қамтамасыз етуге бағытталған.
  3. Қазақстан Республикасы Еңбек кодексінің 2-бабының 3-тармағында Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шарттардың ұлттық заңнама алдындағы басымдығы белгіленген. Егер халықаралық шартта Қазақстан Республикасының Еңбек кодексіндегіден өзгеше ережелер белгіленсе, халықаралық шарттың ережелері қолданылады. Бұл еліміздің халықаралық құқықтық кеңістікке интеграциялануға және еңбек қатынастары саласындағы халықаралық стандарттарға сәйкес келуге ұмтылысын растайды. Осылайша, Қазақстан Республикасы халықаралық міндеттемелерді сақтауға және өзінің ұлттық заңнамасында халықаралық тәжірибені ескере отырып кепілдік береді.

Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шарттар халықаралық шарттан оны қолдану үшін заң шығару талап етілетіні туындайтын жағдайларды қоспағанда, еңбек қатынастарына тікелей қолданылатынын ескерген жөн. Мұндай жағдайларда халықаралық шарт оның ережелерін ұлттық заңнамаға енгізетін тиісті заң қабылданғаннан кейін күшіне енеді.

Жалпы алғанда, Қазақстан Республикасы еңбек заңнамасының иерархиясы мен құрылымын анықтауда Қазақстан Республикасы Еңбек кодексінің 2-бабы маңызды рөл атқарады. Ол еңбек қатынастарын, әлеуметтік әріптестік пен еңбекті қорғауды заңнамалық реттеу принциптерін белгілейді, сондай-ақ осы саладағы халықаралық стандарттар мен міндеттемелердің сақталуын қамтамасыз етеді. Бұл елдегі еңбек қатынастарын тиімді және әділ реттеу үшін алғышарттар жасайды, сондай-ақ жұмысшылар мен жұмыс берушілердің құқықтарына қатысты Қазақстан Республикасының халықаралық беделін нығайтады.