ҚР ЕК-нің 21-бабының қолданыстағы редакциясы түсініктемелермен.

1. Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген жағдайларды қоспағанда, еңбек қатынастары жұмыскер мен жұмыс берушінің арасында осы Кодекске сәйкес жасалатын еңбек шартының негізінде туындайды.

2. Қазақстан Республикасының заңдарында, құрылтай құжаттарында, жұмыс берушінің актілерінде белгіленген жағдайларда және тәртіппен еңбек шартын жасасу алдында:

1) лауазымға сайлану (сайлау);

2) тиісті лауазымға орналасуға арналған конкурс бойынша сайлану;

3) лауазымға тағайындау немесе лауазымға бекіту;

4) Қазақстан Республикасының заңдарымен уәкілеттік берілген органдардың белгіленген квота есебімен жұмысқа жіберуі;

5) еңбек шартын жасасу туралы сот шешімін шығару рәсімдері болуы мүмкін.

3. Заңды тұлғаның атқарушы органының басшысымен еңбек қатынастары осы Кодекске, Қазақстан Республикасының заңдарына, құрылтай құжаттарына және еңбек шартына сәйкес жүзеге асырылады.

Қазақстан Республикасы Еңбек кодексінің 21 бабына түсініктеме

  1. Жалғасатын сипатына қарамастан, еңбек қатынастары өзгеріссіз қалмайды. Белгілі бір өмірлік жағдайлар болған кезде олар пайда болады, өзгереді және тоқтайды. Құқық теориясында мұндай мән-жайлар заңды фактілер (актілер) деп аталады. Сонымен қатар, белгілі бір фактінің болуы азаматтың еңбек қатынастарына қатысуы үшін ғана емес, сонымен бірге еңбек заңды тұлғасын алу үшін де (мысалы, заңға сәйкес келетін жастың басталуы) міндетті шарт болуы мүмкін. заң, кәмелетке толмаған адамның еңбек қатынастарына түсу құқығы).

Еңбек қатынастарының пайда болуының нақты негізі еңбек шарты болып табылады. Бұл жағдайда еңбек шарты құқықтық акт болып саналады, б.а. еңбек қатынастарын орнату мақсатында жасалған заңды әрекет. Еңбек шарты – құқықтық сипаттағы нақты салдарларды, атап айтқанда еңбек қатынастарын туғызу мақсатында тараптардың келісілген ерік білдіруіне (келісімге) негізделген екіжақты құқықтық акт. Еңбек шартын жасау арқылы азаматтар еңбек бостандығына, қызмет түрі мен кәсіпті еркін таңдауға өзінің конституциялық құқығын жүзеге асырады.

Кодексте еңбек шартында арнайы 4-тарау бар (24-63-баптарға түсініктемені қараңыз).

Біз ең қарапайым нысанда – еңбек шарты негізінде еңбек қатынастарының пайда болуын қарастырдық. Бірақ баптың 2-тармағына сәйкес жағдайлар бар. Қазақстан Республикасының Еңбек кодексінің 20-бабына сәйкес еңбек қатынастары аралас құқықтық құрылым негізінде туындайды, яғни. еңбек шарты және басқа да заңдық маңызы бар әрекеттер (рәсімдер). Оларға мыналар жатады:

  • қызметке сайлау (сайлау);
  • тиісті лауазымға конкурс бойынша сайлау;
  • лауазымға тағайындау немесе лауазымды растау;
  • белгіленген квота есебінен заңмен уәкілетті органдардың жұмысқа жіберуі;
  • еңбек шартын жасасу туралы сот шешімін шығару.
  1. Кадрларды іріктеудің ұйымдық-құқықтық нысандарының бірі сайлау болып табылады. Осылайша, қоғамдық бірлестіктердің қызметін басқару атқарушы органдардың сайлауы, олардың бірлестіктер мүшелерінің алдында есеп беруі қағидаты негізінде жүзеге асырылады (қараңыз: Қазақстан Республикасының 1996 жылғы 31 мамырдағы N 3 «Туралы туралы» Заңы). қоғамдық бірлестіктер»); акционерлік қоғамның атқарушы органын акционерлердің жалпы жиналысында сайлау құрылтай құжаттарында, атап айтқанда, егер бұл мәселені шешу акционерлік қоғамның жарғысында немесе заңнамалық актілерде көзделген болса, көзделуі мүмкін. жекелеген мамандандырылған акционерлік қоғамдар (банктер, сақтандыру компаниялары, жинақтаушы зейнетақы қорлары және т.б.) (қараңыз: Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 92-бабы, «Бірлескен акционерлік қоғам туралы» Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 13 мамырдағы № 415 Заңы. Акционерлік қоғамдар» // Ведомости, 2003 ж. № 10, 55-бап); өндірістік процестерге ағымдағы басшылықты кооператив мүшелерінің жалпы жиналысында сайланған төраға жүзеге асырады (қараңыз: «Өндірістік кооператив туралы» Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 5 қазандағы № 2486 Заңы // Ведомости, 1996 ж. № 14, 274-бап) т.б. Бұл жағдайларда еңбек қатынастары лауазымға сайлау (сайлау) актiсi мен еңбек шарты негiзiнде, егер белгiлi бiр еңбек функциясын орындау мiндетi сайлау (сайлау) актiсiнен туындаса, туындайды. Әрине, аталған ұйымдар мен бірлестіктердің атқарушы органдарында басқару жұмысын атқару үшін сайлау актісінен басқа, сайланған адамның тиісті қызметте жұмыс істеуге келісімі қажет. Бұл жағдайларда еңбек қатынастары лауазымға сайлау (сайлау) актiсi мен еңбек шарты негiзiнде, егер белгiлi бiр еңбек функциясын орындау мiндетi сайлау (сайлау) актiсiнен туындаса, туындайды. Әрине, аталған ұйымдар мен бірлестіктердің атқарушы органдарында басқару жұмысын атқару үшін сайлау актісінен басқа, сайланған адамның тиісті қызметте жұмыс істеуге келісімі қажет. Бұл жағдайларда еңбек қатынастары лауазымға сайлау (сайлау) актiсi мен еңбек шарты негiзiнде, егер белгiлi бiр еңбек функциясын орындау мiндетi сайлау (сайлау) актiсiнен туындаса, туындайды. Әрине, аталған ұйымдар мен бірлестіктердің атқарушы органдарында басқару жұмысын атқару үшін сайлау актісінен басқа, сайланған адамның тиісті қызметте жұмыс істеуге келісімі қажет.
  2. Жұмыспен қамтудың келесі ұйымдық-құқықтық нысаны – конкурс. Адамның конкурстан өтуі онымен еңбек шартын жасасудың қажетті алғышарты болып табылады.

Заңда көзделген жағдайларды қоспағанда, Қазақстан Республикасының азаматтары бос әкiмшiлiк мемлекеттiк лауазымдарға конкурс тәртiбiмен қабылданады. Конкурс азаматтардың мемлекеттік қызметке тең қол жеткізу құқығын қамтамасыз етеді. Мемлекеттік әкімшілік лауазымға орналасуға конкурс өткізудің шарттары мен тәртібін, оның ішінде конкурс комиссиясын құру тәртібін мемлекеттік қызмет істері жөніндегі уәкілетті орган айқындайды.

Конкурс комиссиясының оң шешімі бос әкімшілік мемлекеттік лауазымға орналасуға негіз болып табылады. Өз кезегінде мемлекеттік органның басшысы жарияланған лауазымға конкурстық комиссияның оң қорытындысын алған қатысушыны қабылдауға міндетті. Бұл ретте мемлекеттік қызметке кіру үшін заңнамада белгіленген барлық талаптар орындалуы тиіс (қараңыз: «Мемлекеттік қызмет туралы» Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 23 шілдедегі N 453 Заңы).

Жоғары кәсіптік білім беретін оқу орындарының ғылыми-педагогикалық қызметкерлері үшін жұмысқа қабылдаудың конкурстық тәртібі белгіленеді («Білім туралы» Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 27 шілдедегі № 319 Заңының 45-бабы – «Казахстанская правда» 15 тамыз. , 2007 жылғы No 127 (25372) .

Лауазымды конкурс бойынша ауыстыру ұйымның жарғысында немесе ережеде де көзделуі мүмкін. Бұл ретте жұмыс беруші немесе уәкілетті лауазымды адам өз актісімен бос лауазымдарға конкурс өткізу тәртібі туралы ережені бекітуге міндетті.

  1. Қызметке тағайындау немесе лауазымға бекіту нәтижесінде туындайтын еңбек қатынастары да күрделі құқықтық құрамға ие. Мұндай құқықтық құрылым заңда немесе басқа нормативтік құқықтық актіде тікелей көрсетілген қызметкерлер санаттарына қолданылады. Тағайындау тәртібімен мемлекеттік органдардың, ведомстволық бағынысты кәсіпорындардың (мекемелердің, ұйымдардың) жетекші және жауапты қызметкерлері таңдалады. Осылайша, мемлекеттiк саяси қызметшiлердi мемлекеттiк қызметке қабылдау тағайындау немесе сайлау негiзiнде, сондай-ақ заңда белгiленген тәртiппен және жағдайларда өзге де жағдайларда жүзеге асырылады. Мысалы, Қазақстан Республикасының Президенті өзінің конституциялық өкілеттіктеріне сәйкес Парламенттің келісімімен Республика Премьер-Министрін, Үкімет мүшелерін, басқа да адамдарды тағайындайды; Премьер-Министр ел Президентіне Үкімет аппаратының басшысы лауазымдарына, министрлерге, облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың және республика астанасының әкімдеріне және т.б. лауазымдарына тағайындауға кандидаттар туралы ұсыныстар енгізеді. Мемлекеттік саяси қызметке қабылдауға қойылатын қосымша талаптарды Қазақстан Республикасының Президенті айқындайды.

Мемлекеттiк кәсiпорынның басшысымен еңбек қатынастары уәкiлеттi органның тағайындау актiсi және еңбек шартын жасасу нәтижесiнде туындайды (қараңыз: Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 19 маусымдағы № 9-бап. 2335 «Мемлекеттік кәсіпорын туралы» Заңы). Мемлекеттiк басқару органы еңбек заңнамасында белгiленген жағдайлардан басқа, еңбек шартында кәсiпорын басшысының таза табыстың белгiленген бөлiгiн бюджетке уақтылы аудармағаны және қаржылық-экономикалық есептiлiк туралы ақпарат ұсынғаны үшiн жауаптылығын айқындайды.

Заңнама шартта немесе ұйымның мәртебесі туралы ережеде кейіннен еңбек шартын жасай отырып, лауазымға тағайындау немесе бекіту актісі негізінде қызметкерлермен еңбек қатынастарының туындау мүмкіндігін белгілеуге мүмкіндік береді.

  1. баптың 2-тармағына сәйкес. Кодекстің 20-бабына сәйкес, еңбек шартын жасасу алдында заңды уәкілетті органдардың белгіленген квота есебінен жұмысқа жіберуі мүмкін. Мұнда да жұмысқа орналасу туралы ұсыныс пен еңбек шартының күрделі құқықтық құрамы бар (ҚР Еңбек кодексінің 21-бабына түсініктемені қараңыз).
  2. Еңбек шартын жасау туралы сот шешімін шығару еңбек қатынастарының туындау негіздерінің бірі болып табылады. Бұл қызметкер сотқа онымен еңбек шартын заңсыз бұзу туралы арызбен жүгінген жағдайларға қатысты. Арыз негізді деп танылған жағдайда сот жұмыс берушінің заңсыз жұмыстан босатылған қызметкерді жұмысқа қайта алу міндеттемесі туралы шешім шығарады. Бұл іргетас күрделі. Бір жағынан, жұмыс беруші орындауға міндетті сот шешімі (құқықтық акт ретінде), екінші жағынан, міндетті түрде жасалуға жататын еңбек шарты.

ҚР ЕК 21-бабына жаңа түсініктеме

Қазақстан Республикасы Еңбек кодексінің 21-бабында Қазақстан Республикасындағы қызметкер мен жұмыс беруші арасындағы еңбек қатынастарының туындау негіздері айқындалған. Осы бапқа сәйкес еңбек қатынастары, егер еліміздің заңдарында өзгеше көзделмесе, еңбек шартын жасау негізінде туындайды.

Қазақстан Республикасы Еңбек кодексінің 21-бабының 1-тармағында Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген жағдайларды қоспағанда, осы Кодекске сәйкес еңбек шартын жасасу еңбек қатынастарының туындауына негіз болып табылатыны көрсетілген. Қазақстан.

Қазақстан Республикасы Еңбек кодексінің 21-бабының 2-тармағында Қазақстан Республикасының заңдарында, құрылтай құжаттарында және жұмыс берушінің актілерінде белгіленген жағдайларда және тәртіппен еңбек шартын жасасудың алдында болуы мүмкін рәсімдер сипатталған. Бұл процедураларға мыналар жатады:

  1. қызметке сайлау (сайлау);
  2. тиісті лауазымға конкурс бойынша сайлау;
  3. лауазымға тағайындау немесе лауазымды растау;
  4. Қазақстан Республикасының заңдарында уәкілеттік берілген органдардың белгіленген квота есебінен жұмысқа жіберуі;
  5. еңбек шартын жасасу туралы сот шешімін шығару.

Қазақстан Республикасы Еңбек кодексінің 21-бабының 3-тармағында заңды тұлғаның атқарушы органының басшысымен еңбек қатынастары осы Кодекске, Қазақстан Республикасының заңдарына, құрылтай құжаттарына және Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жүзеге асырылады. еңбек шарты.

Осы бапқа түсініктемеде еңбек шартын жасасу Қазақстан Республикасында еңбек қатынастарының туындауының негізі болып табылатыны атап көрсетіліп, еңбек шартын жасасудың алдында болуы мүмкін ерекше рәсімдер тізбеленген. Мақалада заңды тұлғалардың атқарушы органдарының басшыларымен еңбек қатынастарының ерекшеліктері де көрсетілген.