ҚР ЕК-нің 102-бабының қолданыстағы редакциясы түсініктемелермен.

Жұмыскерлердің еңбегіне ақы төлеу саласындағы мемлекеттік кепілдіктер:

1) айлық жалақының ең төмен мөлшерін;

2) сағаттық жалақының ең төмен мөлшерін;

3) үстеме жұмысқа ақы төлеуді;

4) мереке және демалыс күндеріндегі жұмысқа ақы төлеуді;

5) түнгі уақыттағы жұмысқа ақы төлеуді;

6) жұмыскердің жалақысынан ұстап қалудың мөлшерін шектеуді;

7) жалақы төлеудің тәртібі мен мерзімдерін қамтиды.

Қазақстан Республикасы Еңбек кодексінің 102 бабына түсініктеме

Қазақстан Республикасының Еңбек кодексі еңбекті реттеу саласындағы мемлекеттік кепілдіктердің тізбесін айқындайды. Мұндай кепілдіктер:

  • ұйымдардың қызметінде еңбектің үлгілік нормалары мен нормативтерін қолдануда;
  • өндіріс пен еңбекті ұйымдастырудың әртүрлі нысандары бойынша жұмысшылардың әртүрлі санаттары үшін еңбек нормаларын белгілеуде;
  • тиiстi мемлекеттiк органдардың еңбекке жарамды нормативтiк шығындарды бастауы және әзiрлеуiнде;
  • жұмыс берушiлердiң еңбек шығындарын әзiрлеу, енгiзу және қайта қараудың белгiленген ережелерiн қамтамасыз етуiне бақылауды жүзеге асыру кезiнде.

Стандартты еңбек нормалары және еңбек нормалары стандартты технология бойынша жекелеген элементтерді немесе жұмыс пакеттерін орындауға, жабдық бөлігіне, жұмыс орнына техникалық қызмет көрсетуге, сондай-ақ жұмыс істеуге қажетті қызметкерлердің санына арналған еңбек шығындарының реттелетін мәндері ретінде түсініледі. осы жұмыс түрлері бар кәсіпорындардың көпшілігінде немесе бір бөлігінде бұрыннан бар ұтымды ұйымдастырушылық-техникалық жағдайларға байланысты өндірістік және басқару функцияларын орындау.

Еңбектің үлгілік нормалары мен нормалары еңбекті тиімді ұйымдастыру талаптары, ұйымдардың көпшілігінде немесе бір бөлігінде қол жеткізілген технологияның озық деңгейіне негізделген типтік технология бойынша орындалатын жұмыстарға әзірленеді және осы ұйымдарда қолдануға арналған. Типтік нормалар жобаланатын еңбекті ұйымдастыру мен технологиясының деңгейіне қол жеткізілмеген жағдайда, олар өндірістің ұйымдастырушылық-техникалық жағдайларын жақсарту және еңбекті нормалауды жақсарту үшін стандарт ретінде ұсынылады.

Қолдану аясы бойынша еңбек нормалары салааралық және салалық болып бөлінеді. Салааралық нормалар экономикалық қызметтің әртүрлі салаларындағы ұйымдарда жұмыстарды орындаудың бірдей немесе ұқсас ұйымдық-техникалық шарттарына әзірленеді. Салалық стандарттар экономикалық қызметтің бір саласына тән жұмыстарды орындаудың ұйымдастырушылық-техникалық шарттарына қатысты әзірленеді.

Еңбек нормалары мыналарға бөлінеді: стандарт – сала кәсіпорындарының көпшілігінде техникалық жарақтандырудың қол жеткізілген деңгейіне сәйкес келетін стандартты технология бойынша орындалатын жұмыстарға белгіленген нормативтер; біркелкі – технологиялық біртекті жұмыстарға әзірленетін, орындаудың ұйымдастыру-техникалық шарттары негізінен бірдей болатын нормалар.

Қолданылу мерзіміне қарай мыналар болады: біржолғы еңбек нормалары – олар кәсіпорында бір реттік негізде өндірілетін немесе орындалатын (негізінен механикалық жөндеу шеберханаларында және тәжірибелік өндірісте) өнімге, операцияларға, жұмыстарға есептеледі; уақытша еңбек нормалары – өнімнің жаңа түрлерін, жаңа технологияны, еңбек әдістерін, құрал-жабдықтарды игеру кезеңіне белгіленеді. Уақытша нормалардың қолданылу мерзімі 3 айдан аспайды, содан кейін олар шартты түрде тұрақтымен ауыстырылады; шартты түрде тұрақты еңбек нормалары – жақсы игерілген және жеткілікті зерттелген операциялар мен жұмыс түрлерінде қолданылады. Бұл нормалар ұзақ мерзімге, өндіріс жағдайлары, еңбекті ұйымдастыру және т.б. өзгергенше әрекет етеді.

Кәсіпорындар (ұйымдар) еңбек қызметінің әртүрлі аспектілерін көрсететін еңбек нормаларының жүйесін пайдаланады. Ең көп қолданылатын нормаларға уақыт, өндіріс, техникалық қызмет көрсету, сан, басқару мүмкіндігі, стандартталған тапсырмалар жатады.

Қазақстан Республикасының Еңбек кодексі қызметтің белгілі бір саласындағы саясатты айқындайтын тиісті мемлекеттік органдардың кейіннен бекітуімен еңбектің үлгілік нормалары мен стандарттарын әзірлеуді бастау тәртібін белгілейді. Мысалы, энергетика саласында – ҚР Энергетика және минералдық ресурстар министрлігі.

Жұмыс берушiлердiң еңбек нормаларын әзiрлеу, енгiзу және қайта қарауды қамтамасыз етуiн бақылауды еңбек жөнiндегi уәкiлеттi мемлекеттiк орган, тиiстi қызмет салаларындағы уәкiлеттi мемлекеттiк органдар, кәсiподақтар және қызметкерлердiң өзге де өкiлдi органдары жүзеге асыруы мүмкiн.

Ұйымда тікелей еңбек нормасының жай-күйін бақылау келесі бағыттар бойынша жүзеге асырылуы мүмкін:

  • норма бойынша қамту;
  • нормалардың барлық қолданыстағы жиынтығының сапасы;
  • қолданыстағы белгілі бір ереженің сапасы.

ҚР ЕК 102-бабына жаңа түсініктеме

Қазақстан Республикасы Еңбек кодексінің 102-бабында қызметкерлерге әділ еңбекақы төлеуді қамтамасыз етуге және олардың құқықтарын қорғауға бағытталған еңбекке ақы төлеу саласындағы мемлекеттік кепілдіктер айқындалған. Бапқа сәйкес мемлекеттік кепілдіктер мынадай негізгі аспектілерді қамтиды:

  1. Ең төменгі айлық жалақы: Бұл жұмыс беруші өз қызметкерлеріне төлеуге міндетті ең төменгі жалақы. Ол мемлекеттік деңгейде белгіленген және оны барлық жұмыс берушілер сақтауы керек.
  2. Ең төменгі сағаттық жалақы: Ай сайынғы ең төменгі жалақыға ұқсас, ең төменгі сағаттық жалақы жұмыс істеген әрбір сағат үшін ең төменгі жалақыны белгілейді.
  3. Үстеме ақы төлеу: Жұмыс берушілер белгіленген жұмыс уақытынан артық жұмыс істейтін қызметкерлерге қосымша ақы төлеуге міндетті.
  4. Мереке және демалыс күндеріндегі жұмысқа ақы төлеу: мереке және демалыс күндері жұмыс істейтін қызметкерлер заңмен белгіленген қосымша ақы алуға құқылы.
  5. Түнгі уақыттағы жұмыс үшін төлем: жұмыс беруші белгіленген ережелер мен ережелерге сәйкес түнгі уақытта жұмыс істейтін қызметкерлерге қосымша өтемақы төлеуге міндетті.
  6. Қызметкердің жалақысынан ұстап қалу сомасын шектеу: Заңда әділ еңбекақы төлеуді қамтамасыз ету және қызметкердің құқықтарын қорғау үшін қызметкердің жалақысынан ұстап қалудың шекті мөлшерін шектейді.
  7. Еңбекақы төлеу тәртібі мен мерзімі: заңнамада қызметкерлерге еңбекақы төлеудің ережелері мен мерзімдері белгіленген, бұл жалақының уақытылы және толық түсуіне ықпал етеді.

Жалпы, Қазақстан Республикасы Еңбек кодексінің 102-бабында қызметкерлердің құқықтары мен мүдделерін қорғауға және әділ еңбекақы төлеуді қамтамасыз етуге бағытталған еңбекақы саласындағы мемлекеттік кепілдіктер белгіленген.