ҚР ЕК-нің 114-бабының қолданыстағы редакциясы түсініктемелермен.

1. Бес күндік және сол сияқты алты күндік жұмыс аптасында орташа жалақыны есептеу белгіленген қосымша ақылар мен үстемеақылар, сыйлықақылар және еңбекке ақы төлеу жүйесінде көзделген тұрақты сипаттағы басқа да ынталандырушы төлемдер ескеріле отырып, тиісті кезеңдегі орташа күндік (сағаттық) жалақы есебінен нақты жұмыс істелген уақыт үшін жүргізіледі.

2. Осы Кодекске сәйкес тиісті ақы (төлем) төлеуге байланысты оқиғаның алдындағы күнтізбелік он екі ай орташа жалақыны есептеу үшін есеп айырысу кезеңі болып табылады. Күнтізбелік он екі айдан аз жұмыс істеген жұмыскерлер үшін орташа жалақы нақты жұмыс істелген уақыт бойынша айқындалады.

Егер жұмыскердің жағдайын нашарлатпайтын болса, ұжымдық шартта орташа жалақыны есептеудің өзге де кезеңдері көзделуі мүмкін.

3. Орташа жалақыны айқындаудың осы Кодексте көзделген барлық жағдайлары үшін еңбек жөніндегі уәкілетті мемлекеттік орган оны есептеудің бірыңғай тәртібін белгілейді.

Қазақстан Республикасы Еңбек кодексінің 114 бабына түсініктеме

  1. Осы Кодексте орташа жалақының сақталуы мынадай жағдайларда көзделеді:
  • жедел қажеттілік кезінде басқа жұмысқа уақытша ауыстыру (ҚР Еңбек кодексінің 43-бабы);
  • бос тұрып қалған жағдайда басқа жұмысқа уақытша ауыстыру (ҚР Еңбек кодексінің 44-бабы);
  • жыл сайынғы ақылы еңбек демалысы кезеңіне (Қазақстан Республикасы Еңбек кодексінің 100-бабының 2-тармағы);
  • Кодекске немесе ұжымдық шартқа сәйкес олардан өтуге міндетті қызметкерлердің жұмыс берушінің қаражаты есебінен мерзімдік медициналық тексеруден өтуі (Қазақстан Республикасы Еңбек кодексінің 150-бабы);
  • донор болып табылатын қызметкердің тексеруі және қан тапсыруы (Қазақстан Республикасы Еңбек кодексінің 151-бабы);
  • жұмыстан мәжбүрлі түрде босатылған және жұмыстан шеттетілген уақыт үшін жеке еңбек дауын қарайтын органның қызметкерді жұмысқа қалпына келтіруі (Қазақстан Республикасы Еңбек кодексінің 177-бабы);
  • баланы тамақтандыруға арналған үзілістер кезінде (Қазақстан Республикасы Еңбек кодексінің 188-бабының 3-тармағы);
  • жұмыс беруші қызметкерді жеке және (немесе) ұжымдық қорғаныш құралдарымен, арнайы киіммен қамтамасыз етпеген жағдайда еңбек міндеттерін орындау тоқтатылған кезде бос тұру кезінде (Қазақстан Республикасы Еңбек кодексінің 311-бабы).

Осы Кодексте орташа жалақыны есептеу мыналарды анықтау үшін көзделген:

  • 1-тармағының 1), 3) тармақшаларында көзделген жағдайларда еңбек шартын жасасу талаптарының бұзылуына байланысты еңбек шарты тоқтатылған кезде өтемақы төлемдері. 61 ҚР ТК;
  • тоқтап қалу үшін төлем (ҚР Еңбек кодексінің 133-бабы);
  • жұмысынан айрылуына байланысты өтемақы төлемдері (ҚР Еңбек кодексінің 157-бабы);
  • қызметкердің жауапкершілігінің шегі (ҚР Еңбек кодексінің 166-бабы);
  • еңбекке уақытша жарамсыздық бойынша әлеуметтік жәрдемақылар (Қазақстан Республикасы Еңбек кодексінің 159-бабының 3-тармағы).
  1. Орташа жалақыны есептеу үшін есеп айырысу мерзімі анықталады. Есеп айырысу кезеңі деп оқиғаның алдындағы 1-ден 1-ші күнге дейінгі күнтізбелік он екі ай немесе егер қызметкер жұмыс берушіде күнтізбелік он екі айдан аз жұмыс істеген болса, нақты жұмыс істеген уақыт кезеңі түсініледі.
  2. Қызметкерлердің орташа жалақысын анықтау үшін белгіленген қосымша төлемдер мен үстемеақыларды, сыйақыларды және еңбекақы төлеу жүйесінде көзделген тұрақты сипаттағы басқа да ынталандырушы төлемдерді ескере отырып, орташа күндік жалақы немесе орташа сағаттық жалақы пайдаланылады.

Орташа жалақыны есептеу екі шартты белгілеуді көздейді: есеп айырысу кезінде ескерілетін төлемдердің түрі және есептеу жүргізілетін кезең.

Қызметкерлердің орташа жалақысын есептеу тәртібін Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайды.

Қызметкер еңбек мiндеттерiн орындауына байланысты оның өмiрiне және (немесе) денсаулығына зиян келтiрiлген жағдайда, жоғалған жалақыны (кiрiстi) айқындаудың ерекше тәртiбi Қазақстан Республикасының азаматтық заңнамасында көзделген (164-бапты қараңыз). Қазақстан Республикасының Еңбек кодексі және оған түсініктеме).

  1. Ұжымдық шартта, егер бұл қызметкерлердің жағдайын нашарлатпаса, орташа жалақыны есептеудің басқа мерзімдері де көзделуі мүмкін.

ҚР ЕК 114-бабына жаңа түсініктеме

Қазақстан Республикасы Еңбек кодексінің 114-бабында заңда көзделген төлемдердің әр алуан түрлерінің мөлшерін анықтау үшін қажетті қызметкердің орташа жалақысын есептеу ережелері белгіленген.

  1. 1-тармақта орташа жалақыны есептеу бес күндік және алты күндік жұмыс аптасы үшін де нақты жұмыс істеген сағаттар негізінде жүргізілетіні көрсетілген. Есептеу кезінде тиісті кезеңдегі орташа күндік (сағаттық) жалақы, қосымша төлемдер, үстемеақылар, сыйлықақылар және жалақы жүйесінде көзделген тұрақты сипаттағы басқа да ынталандыру төлемдері ескеріледі.
  2. 2-тармақта орташа жалақыны есептеу үшін есеп айырысу кезеңі тиісті төлем (төлем) байланысты оқиғаның алдындағы күнтізбелік он екі айды құрайды деп көрсетілген. Егер қызметкер күнтізбелік он екі айдан аз жұмыс істеген болса, орташа жалақы нақты жұмыс істеген уақыт үшін белгіленеді. Ұжымдық шартта, егер бұл қызметкерлердің жағдайын нашарлатпаса, орташа жалақыны есептеудің басқа да мерзімдері көзделуі мүмкін.
  3. 3-тармақта Қазақстан Республикасының Еңбек кодексінде көзделген орташа жалақыны анықтаудың барлық жағдайлары үшін еңбек жөніндегі уәкілетті мемлекеттік орган оны есептеудің бірыңғай тәртібін белгілейтіні көрсетілген.

Осылайша, Еңбек кодексінің 114-бабы қызметкердің орташа жалақысын есептеу процесін реттейді, ол заңнамада көзделген төлемдердің әртүрлі түрлерінің сомаларын анықтау үшін негіз болып табылады. Бұл қызметкердің еңбек қызметіндегі әртүрлі оқиғаларға байланысты жалақы мен төлемдерді есептеудің әділдігі мен объективтілігін қамтамасыз етеді.