ҚР ЕК-нің 153-бабының қолданыстағы редакциясы түсініктемелермен.

1. Келісімдер:

1) қолданылу мерзімі туралы;

2) орындалуын бақылау тәртібі туралы;

3) келісімге өзгерістер мен толықтырулар енгізу тәртібі туралы;

4) тараптардың өздеріне алған міндеттемелерді орындамаған жағдайдағы жауаптылығы туралы ережелерді қамтуға тиіс.

2. Бас келісімнің мазмұнын республикалық комиссия әлеуметтік әріптестіктің барлық тараптары немесе солардың біреуі ұсынған бас келісім жобаларын негізге ала отырып айқындайды.

3. Салалық және өңірлік келісімдердің мазмұнын салалық және өңірлік комиссиялар әлеуметтік әріптестіктің барлық тараптары немесе солардың біреуі ұсынған келісімдер жобаларының негізінде айқындайды.

4. Бас келісімде:

1) әлеуметтік-еңбек қатынастары саласындағы заң жобаларын қарау туралы;

2) әлеуметтік-еңбек жанжалдарының және ереуілдердің алдын алу және оларды болғызбау жөніндегі іс-шаралар туралы;

3) еңбек нарығын дамыту, халықты тиімді жұмыспен қамтуға жәрдемдесу туралы;

4) ұлттық біліктілік шеңберін бекіту туралы;

5) еңбек жағдайлары және еңбекті қорғау, өнеркәсіптік және экологиялық қауіпсіздік туралы;

6) әлеуметтік әріптестікті және диалогті дамыту туралы;

7) салалық және өңірлік деңгейлерде келісімдерді әзірлеуге және қабылдауға қатысу үшін байқаушылар тобын қалыптастыру тәртібі және оның қызметі туралы ережелер көзделуге тиіс.

5. Салалық келісімдерде:

1) тиісті саланың бағдарламалық және стратегиялық құжаттарын қарау туралы;

2) салада әлеуметтік әріптестікті және диалогті дамыту туралы;

3) әлеуметтік-еңбек жанжалдарының және ереуілдердің алдын алу және оларды болғызбау жөніндегі іс-шаралар туралы;

4) саланың еңбекке ақы төлеу жүйесінің негізгі қағидаттары туралы, оның ішінде:

саладағы ең төмен тарифтік мөлшерлемелерді (айлықақыларды);

разрядаралық коэффициенттердің ең төмен мәндерін;

ауыр жұмыстарда, еңбек жағдайлары зиянды және (немесе) қауіпті жұмыстарда істейтін жұмыскерлерге қосымша ақы белгілеудің бірыңғай тәртібін белгілеу;

5) салалық біліктілік шеңберін бекіту туралы ережелер көзделуге тиіс.

6) алып тасталды – ҚР 04.05.2020 № 321-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі);

7) алып тасталды – ҚР 04.05.2020 № 321-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі);

8) алып тасталды – ҚР 04.05.2020 № 321-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі);

9) алып тасталды – ҚР 04.05.2020 № 321-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

6. Өңірлік келісімдерде:

1) өңірде әлеуметтік әріптестікті және диалогті дамыту;

2) өңірдің бағдарламалық және стратегиялық құжаттарын қарау;

3) әлеуметтік-еңбек жанжалдарының және ереуілдердің алдын алу және оларды болғызбау жөніндегі іс-шаралар;

4) жұмыс берушілерге және жұмыскерлердің өкілдеріне еңбек дауларын реттеуге жәрдемдесу;

5) жұмыспен қамтуды қамтамасыз етуге және жұмыссыздық деңгейін қысқартуға бағытталған шараларды қолдану;

6) Ұжымдық еңбек дауларының алдын алу және оларды шешу мәселелері жөніндегі кеңестің қызметі туралы ережелер көзделуге тиіс.

7. Келісімнің Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасымен салыстырғанда жұмыскердің жағдайын нашарлататын ережелері жарамсыз деп танылады және қолданылмауға тиіс.

Қазақстан Республикасы Еңбек кодексінің 153 бабына түсініктеме

  1. баптың 1-тармағы. Қазақстан Республикасының Еңбек кодексінің 276-бабында республикалық, салалық және өңірлік келісімдерде көрсетілуі тиіс ережелер белгіленген. Оларға мына сұрақтар жатады: жарамдылық мерзімі туралы; орындалуын бақылау тәртібі туралы; шартқа өзгерістер мен толықтырулар енгізу тәртібі туралы; міндеттемелерді орындамаған жағдайда тараптардың жауапкершілігі туралы.
  2. баптың 2, 3-тармақтары. 276 Бас шарттың мазмұнын айқындау тәртібін қарастырады. Бұл ретте тараптар жобаларды дайындау кезінде осы баптың 1, 4, 5-тармақтарын басшылыққа алуы мүмкін. 276 ҚР ТК.
  3. баптың 4-тармағы. 276 Қазақстан Республикасының Еңбек кодексінде республикалық, салалық және өңірлік деңгейде келісімдер жасалуы мүмкін көрсеткіштердің тізбесі көрсетілген. Осы тармақтың талаптары әлеуметтік әріптестік жөніндегі тиісті комиссиялар үшін консультативтік сипатта екенін атап өткен жөн. Салалар бойынша ең төменгі тарифтік мөлшерлеменің (еңбекақы) мәні салалық келісімдерде айқындалуы тиіс деген талап ерекшелік болып табылады.
  4. Заңнама салалық келісімдердің мазмұнына міндетті талаптарды белгілейді. Олар әлеуметтік-еңбек қатынастарын реттеудің келесі бағыттары бойынша келісімдерді көрсетуі тиіс:
  • жалақы, еңбек жағдайлары мен еңбекті қорғау, еңбек және демалыс режимі;
  • өтемақы төлемдері;
  • халықты әлеуметтік қорғау жөніндегі арнайы шаралар;
  • инфляция деңгейіне, ең төменгі күнкөріс деңгейіне және келісімде айқындалған көрсеткіштерге қол жеткізуге негізделген жалақыны реттеу механизмі;
  • өсетін салалық коэффициенттерді белгілеу.Осы ережелерді көрсетудің міндетті сипатын ескере отырып, салалық келісімдердің еңбек қатынастарын және ең алдымен еңбекақы төлеу мәселелерін реттеудегі рөлі артып отырғанын мойындау қажет. Мысалы, Қазақстан Республикасы Еңбек кодексінің талаптары осындай келісімдерде инфляция деңгейін, ең төменгі күнкөріс деңгейінің серпінін және салалық келісімде айқындалатын басқа да көрсеткіштерді есепке алу негізінде жалақыны индекстеу тетіктерін әзірлеуді міндеттейді.

Сонымен қатар, келісімдер жасасу кезінде әлеуметтік әріптестік жөніндегі салалық комиссиялар оларда 1-баптың 1-тармағының (17-тармағы) ең төменгі жалақы нормативін есептеу үшін қолданылатын салалық коэффициенттерді арттыру тәртібін көрсетуге міндетті. Қазақстан Республикасы Еңбек кодексінің 1-бабының 2-тармағы. 122 Қазақстан Республикасының Еңбек Кодексі.

  1. Қазақстан Республикасының Еңбек кодексінің талаптарына сәйкес барлық деңгейдегі келісімдер қолданыстағы еңбек заңнамасымен салыстырғанда қызметкерлердің жағдайын нашарлататын нормаларды қабылдауға жол бермейді. Мұндай ережелер жарамсыз. Бұл талап осы Кодексте барлық нормалардың ең төменгі рұқсат етілетін сипатта болуынан туындайды.

ҚР ЕК 153-бабына жаңа түсініктеме

Қазақстан Республикасы Еңбек кодексінің 153-бабында Қазақстан Республикасындағы әлеуметтік әріптестік жүйесі шеңберінде қызметкерлер, жұмыс берушілер және мемлекет өкілдері арасындағы қатынастарды реттейтін әлеуметтік әріптестік шарттарының мазмұны айқындалған.

Әлеуметтік әріптестік келісімдері барлық тараптардың мүдделерін үйлестірудің маңызды құралы болып табылады және еңбек қатынастары, әлеуметтік қамсыздандыру және еңбек заңнамасына қатысты мәселелердің кең ауқымын қамтиды. Келісімдер әртүрлі деңгейде: республикалық, салалық және аймақтық деңгейде жасалуы мүмкін және еңбек және әлеуметтік қатынастардың әртүрлі аспектілерін қамтиды.

Әлеуметтік әріптестік шарттарының мазмұны мыналарды қамтуы мүмкін, бірақ олармен шектелмейді:

  1. Еңбек қатынастарын, еңбек жағдайлары мен сыйақыны, оның ішінде ең төменгі жалақыны, үстемеақылар мен сыйлықақылар жүйесін, сондай-ақ қызметкерлерге кепілдіктер мен өтемақыларды белгілеуді реттеу;
  2. Қызметкерлерге, отбасыларға және халықтың басқа да санаттарына әлеуметтік кепілдіктер мен жеңілдіктерді, оның ішінде әлеуметтік қолдау және әлеуметтік қамсыздандыру шараларын қамтамасыз ету;
  3. Кәсіптік білім беру жүйесін дамыту, қызметкерлердің біліктілігін арттыру және қайта даярлау, сондай-ақ жұмыс орындарын құру және қолдау шаралары;
  4. Әлеуметтік әріптестік тараптары арасындағы ынтымақтастық пен әлеуметтік диалогқа жәрдемдесу, тәжірибе мен білім алмасу, өзара іс-қимыл және консультациялар тетіктерін әзірлеу;
  5. Еңбек заңнамасының, әлеуметтік әріптестік тараптарының құқықтары мен мүдделерінің сақталуын қамтамасыз ету, сондай-ақ еңбек жағдайларын жақсарту және өндірістік тәуекелдерді азайту бойынша шаралар қабылдау;
  6. Саланың немесе аймақтың дамуының экономикалық, әлеуметтік және еңбек аспектілеріне қатысты мәселелерді шешу, соның ішінде бірлескен бағдарламалар мен жобаларды әзірлеу және жүзеге асыру.

Әлеуметтік әріптестік туралы келісімдердің мазмұны барлық тараптардың мүдделерін ескере отырып әзірленуі және еңбек қатынастарындағы тұрақтылық пен келісімді қамтамасыз ететін, сондай-ақ елдің экономикалық және әлеуметтік дамуына ықпал ететін теңдестірілген шешімдерге қол жеткізуге бағытталған.

Әлеуметтік әріптестік келісімдерін жасау үдерісіндегі маңызды аспект белгілі бір саланың немесе аймақтың ерекшеліктерін, сондай-ақ олардағы әлеуметтік және еңбек қатынастарының даму деңгейін ескеру болып табылады. Бұл экономикадағы, еңбек нарығындағы өзгерістерге, жұмысшылар мен жұмыс берушілердің қажеттіліктеріне тиімді жауап бере алатын икемді және бейімделген реттеу тетіктерін жасауға мүмкіндік береді.

Қазақстан Республикасының Еңбек кодексі шеңберінде жасалған әлеуметтік әріптестік шарттары олардың заңдылығын, ашықтығын және орындалуын бақылауды қамтамасыз ету мақсатында белгіленген тәртіппен тіркелуге тиіс. Тіркеу сонымен қатар қолданыстағы келісімдер бойынша ақпаратты жинау мен талдаудың және әлеуметтік әріптестік тараптарының тиімді өзара іс-қимылын қамтамасыз етудің маңызды тетігі болып табылады.

Жалпы, Қазақстан Республикасы Еңбек кодексінің 153-бабында әлеуметтік әріптестік туралы келісімдер мазмұнының негізгі бағыттары көрсетілген және олардың әлеуметтік диалогты нығайту, еңбек қатынастарын теңгерімді дамыту және қызметкерлер мен қызметкерлердің әлеуметтік әл-ауқатын қамтамасыз ету үшін маңыздылығы атап көрсетілген. Қазақстан Республикасының халқы.