ҚР ЕК-нің 182-бабының қолданыстағы редакциясы түсініктемелермен.

1. Жұмыс берушінің:

1) жұмыскерлерді жұмыс орындарында қолайлы еңбек жағдайларын жасауға жәрдемдескені, қауіпсіз еңбек жағдайларын жасау жөніндегі рационализаторлық ұсыныстары үшін ынталандыруға;

2) еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау жөніндегі талаптарды бұзатын жұмыскерлерді осы Кодексте белгіленген тәртіппен жұмыстан шеттетуге және тәртіптік жауаптылыққа тартуға;

3) жұмыскерден өндірісте жұмыстарды қауіпсіз жүргізу жөніндегі талаптарды мүлтіксіз сақтауды талап етуге;

4) жұмыскерлерді Қазақстан Республикасының заңнамасында немесе жұмыс берушінің актісінде көзделген жағдайларда профилактикалық медициналық қарап-тексеруге өз қаражаты есебінен жіберуге құқығы бар.

2. Жұмыс беруші:

1) кәсіптік тәуекелге бағалау жүргізуге және профилактика жүргізу, өндірістік жабдықтар мен технологиялық процестерді неғұрлым қауіпсіз түрлеріне ауыстыру арқылы оны барынша азайту және болғызбау жөнінде шаралар қолдануға;

2) жұмыскерлерге еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау мәселелері бойынша оқытуды, оларға нұсқау беруді және білімдерін тексеруді өткізуге, сондай-ақ меншікті қаражаты есебінен өндірістік процесс пен жұмыстарды қауіпсіз жүргізу жөніндегі құжаттармен қамтамасыз етуге;

3) жұмыс берушінің актісімен бекітілген тізімге сәйкес, еңбек жөніндегі уәкілетті мемлекеттік орган айқындаған тәртіппен, кадрлардың біліктілігін арттыруды жүзеге асыратын ұйымдарда үш жылда бір реттен сиретпей мерзімділікпен басшылар мен еңбек қауіпсіздігін және еңбекті қорғауды қамтамасыз етуге жауапты адамдарды еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау мәселелері бойынша оқытуды және білімін тексеруді ұйымдастыруға;

4) жұмыскерлерге қажетті санитариялық-гигиеналық жағдайлар жасауға, еңбек жөніндегі уәкілетті мемлекеттік орган белгілеген нормаларға сәйкес жұмыскерлердің арнайы киімі мен аяқкиімін беруді және жөндеуді, оларды профилактикалық өңдеу, жуу және дезинфекциялау құралдарымен, медициналық қобдишамен, сүтпен немесе бірдей тамақ өнімдерімен және (немесе) диеталық (емдік және профилактикалық) тамақтануға арналған арнайы өнімдермен, жеке және ұжымдық қорғаныш құралдарымен жабдықтауды қамтамасыз етуге;

5) алып тасталды – ҚР 06.04.2016 № 483-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі);

6) он сегіз жасқа толмаған жұмыскерлердің өздері үшін белгіленген шекті нормалардан асатын ауыр заттарды тасуына және қозғалтуына жол бермеуге;

7) әйелдердің өздері үшін белгіленген шекті нормалардан асатын заттарды қолымен көтеруіне және жылжытуына жол бермеуге;

8) еңбек қызметіне байланысты жазатайым оқиғалар мен кәсіптік ауруларды тіркеуді, есепке алуды және талдауды жүзеге асыруға;

9) еңбек жөнiндегi уәкiлеттi мемлекеттiк органға және еңбек инспекциясы жөнiндегi жергілікті органға, жұмыскерлердiң өкiлдерiне олардың жазбаша сұрау салуы бойынша еңбек жағдайлары, еңбек қауiпсiздiгi және еңбектi қорғау жай-күйiнің мониторингі үшін қажеттi ақпаратты тоқсанына бір рет беруге;

10) еңбек қызметіне байланысты жазатайым оқиғаларды Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен тергеп-тексеруді қамтамасыз етуге;

11) мемлекеттік еңбек инспекторларының нұсқамаларын және қорытындыларын орындауға;

12) еңбек жөніндегі уәкілетті мемлекеттік орган бекіткен қағидаларға сәйкес өндірістік объектілерді еңбек жағдайлары бойынша мерзімдік аттестаттауды жұмыскерлер өкілдерінің қатысуымен бес жылда бір реттен сиретпей өткізуге;

13) өндiрiстiк объектiлердi еңбек жағдайлары бойынша аттестаттау нәтижелерi туралы мәліметтерді бiр ай мерзiмде жазбаша немесе еңбекті қорғау және қауіпсіздік жөніндегі ақпараттық жүйе арқылы беруге;

14) жұмыскер еңбек (қызметтік) міндеттерін атқарған кезде оны жазатайым оқиғалардан сақтандыруға;

15) авариялық ахуалдың өршуін және жарақаттайтын факторлардың басқа адамдарға әсер етуін болғызбау жөніндегі шұғыл шараларды қабылдауға;

16) еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау жөніндегі нұсқаулықтарды еңбек жөніндегі уәкілетті мемлекеттік орган белгілеген тәртіппен әзірлеуді, бекітуді және қайта қарауды жүзеге асыруға;

17) келісімде, ұжымдық шартта, Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген жағдайларда, сондай-ақ еңбек жағдайлары өзгерген басқа жұмысқа ауыстырған не кәсіптік аурудың белгілері пайда болған кезде жұмыскерлерді міндетті, мерзімдік (еңбек қызметі барысында) медициналық қарап-тексерулерден және ауысым алдындағы медициналық куәландырудан өз қаражаты есебінен өткізуге;

18) еңбекті қорғауды басқару жүйесін ендіруге және оның жұмыс істеуін бақылауды жүзеге асыруға міндетті.

Қазақстан Республикасы Еңбек кодексінің 182 бабына түсініктеме

  1. баптың 4-тармағының талабына сәйкес. Қазақстан Республикасы Еңбек кодексінің 322-бабына сәйкес жәбірленуші немесе куәгер әрбір жазатайым оқиға туралы жұмыс берушіге немесе жұмысты ұйымдастырушыға дереу хабарлауға міндетті. Ұқсас талап қызметкердің міндеттері бөлімінде (5-тармақ), 2-тармақ, бапта көрсетілген. 22 Қазақстан Республикасының Еңбек кодексі).
  2. Қызметкер денсаулық сақтау саласындағы уәкiлеттi органның нормативтiк құқықтық актiлерiнде белгiленген мерзiмдерде және тәртiппен медициналық куәландырудан және ауысым алдындағы куәландырудан өтуге мiндеттi.

Қызметкер, жұмыс беруші осы міндеттемелерді орындамаған жағдайда, осы баптың 2 және 4-тармақтарының негізінде. Қазақстан Республикасы Еңбек кодексінің 50-бабына сәйкес қызметкерді жұмыстан шығаруға міндетті. Қызметкер жұмыстан шеттетілген кезеңде оның жалақысы сақталмайды (ҚР Еңбек кодексінің 50-бабының 3-тармағы).

Денсаулық сақтау министрінің бұйрығымен бекітілген зиянды өндірістік факторлардың, алдын ала және мерзімдік медициналық тексерулер міндетті болып табылатын кәсіптердің тізбесі және зиянды, қауіпті және қолайсыз өндірістік факторлардың әсеріне ұшыраған жұмыскерлерді міндетті алдын ала және мерзімдік медициналық тексеруден өткізу жөніндегі нұсқаулық Қазақстан Республикасының 2004 жылғы 12 наурыздағы N 243.

  1. Жеке және ұжымдық қорғаныс құралдары жұмысшыларға зиянды және қауіпті өндірістік факторлардың әсерін болдырмау немесе азайту үшін қажет. Параграфтардың талаптарына сәйкес. 3) баптың 2-тармағы. Қазақстан Республикасы Еңбек кодексінің 22-бабына сәйкес қызметкер еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау жөніндегі талаптарды және тармақтардың талабы бойынша сақтауға міндетті. 3) баптың 2-тармағы. Қазақстан Республикасы Еңбек кодексінің 50-бабына сәйкес жұмыс беруші жеке және (немесе) ұжымдық қорғаныс құралдарын пайдаланбайтын қызметкерді жұмыстан шығаруға міндетті.
  2. Белгілі бір салаларда санитарлық ережелер мен нормалар кәсіпорындардағы жұмысшылардың жақсарту қажеттілігін анықтайды: көмір шахталарында фотария, белгілі бір химиялық заттардың әсерінен емдік және профилактикалық тамақтану және т.б. Бұл талаптарды орындау жалпы аурушаңдықты төмендету үшін де, кәсіптік аурулардың алдын алу үшін де қажет.
  3. Қызметкер еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау ережелері мен ережелерінің талаптарын (3-тармақ) баптың 2-тармағында сақтауға міндетті. 22 Қазақстан Республикасының Еңбек кодексі), сондай-ақ жұмыс берушінің өндірісте жұмысты қауіпсіз жүргізу жөніндегі талаптары.

Жұмыс беруші Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің бұйрығымен бекітілген «Жұмыс берушінің еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау жөніндегі нұсқаулықтарды әзірлеу және бекіту қағидаларына» сәйкес қауіпсіздік және еңбекті қорғау жөніндегі нұсқаулықтарды әзірлейді және бекітеді. Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 16 шілдедегі N 157-ө. Олар қызметкерлердің білім деңгейін арттыруға және өндірістік тәуекелдерді төмендетуге бағытталған. 2) тармақша. Қазақстан Республикасы Еңбек кодексінің 316-бабына сәйкес, жұмыс беруші еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау талаптарын бұзған қызметкерлерді жұмыстан шеттетуге және тәртіптік жауапкершілікке тартуға міндетті.

Жұмыс берушінің бастамасы бойынша еңбек шартын бұзу үшін негіздердің бірі қызметкердің ауыр зардаптарға, оның ішінде жарақаттар мен жазатайым оқиғаларға әкеп соқтырған немесе келтіруі мүмкін көліктегі еңбекті қорғау немесе өрт қауіпсіздігі немесе көлік қозғалысы қауіпсіздігі ережелерін бұзуы болып табылады ( баптың 1-тармағының 8) тармағы. 54 ҚР EК).

ҚР ЕК 182-бабына жаңа түсініктеме

Қазақстан Республикасы Еңбек кодексінің 182-бабында жұмыс берушінің еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласындағы құқықтары мен міндеттері айқындалған. Осы баптың маңыздылығы жұмыс орнындағы қызметкерлердің қауіпсіздігі мен денсаулығын қамтамасыз ететін, сондай-ақ қолайлы және тиімді еңбек процесін құруға ықпал ететін құқықтық базаны құруда.

Жұмыс берушінің еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласындағы құқықтары мен міндеттеріне мыналар жатады:

  1. Жұмыс беруші кәсіптік аурулар мен өндірістегі жазатайым оқиғалардың алдын алуға бағытталған шараларды қолдануға құқылы. Бұған қауіпсіздік және еңбекті қорғау шараларын әзірлеу және енгізу, сондай-ақ олардың орындалуын бақылау кіреді.
  2. Жұмыс беруші қауіпсіздік және еңбекті қорғау талаптарына сәйкес жабдықталған жұмыс орындарын беруге міндетті. Бұл қажетті инфрақұрылымды, машиналар мен жабдықтарды, сондай-ақ жеке және ұжымдық қорғаныс құралдарын қамтамасыз етуді қамтиды.
  3. Жұмыс беруші барлық қызметкерлерге еңбекті қорғау және қауіпсіздік техникасы бойынша оқыту мен нұсқама өткізуге, сондай-ақ олардың осы саладағы білімі мен дағдыларын тексеруге міндетті. Бұл қауіпсіздік және еңбекті қорғау мәселелері бойынша қызметкерлердің хабардарлығы мен құзыреттілігін арттыруға бағытталған.
  4. Жұмыс беруші өндірістік жарақаттар, кәсіптік аурулар және қауіпсіздік және еңбекті қорғау ережелерін бұзумен байланысты басқа да жағдайлар туралы еңбек инспекциясына дереу хабарлауға міндетті.
  5. Жұмыс беруші қызметкерлердің уақтылы және толық медициналық тексеруден өтуін, сондай-ақ медициналық мекемелердің белгіленген талаптары мен ұсыныстарының сақталуын қамтамасыз етуге міндетті.
  6. Жұмыс беруші еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласындағы мемлекеттік еңбек инспекторларының, техникалық еңбек инспекторларының және ішкі бақылау мамандарының қызметіне жәрдемдесуге міндетті.

Жалпы, 182-бап қауіпсіз еңбек жағдайларын қамтамасыз етудің және осы саладағы қызметкерлердің құқықтарын сақтаудың маңызды құралы болып табылады. Ол жұмыс берушілерге кәсіптік аурулар мен өндірістегі жазатайым оқиғалардың алдын алу бойынша қажетті шараларды белгілейді, сондай-ақ олардың еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласындағы ережелер мен ережелерді сақтауды қамтамасыз ету жауапкершілігін белгілейді.

Жұмыс беруші өз қызметкерлеріне қолайлы еңбек жағдайларын жасау және олардың өмірі мен денсаулығына қауіп төну ықтималдығын азайту үшін осы бапта көрсетілген талаптарды қатаң сақтауға міндетті. Бұл міндеттемелерді сақтау тек заң талабы ғана емес, сонымен қатар жұмыс берушінің әлеуметтік жауапкершілігінің көрсеткіші болып табылады, бұл өз кезегінде компанияның беделін көтеріп, сапалы жұмыс күшін тартуға мүмкіндік береді.

Осылайша, Еңбек кодексінің 182-бабы жұмыс беруші мен қызметкердің еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласындағы қатынастарын реттеуде, еңбек процесінің барлық қатысушылары үшін салауатты және қауіпсіз еңбек жағдайын жасауға ықпал етуде басты рөл атқарады.